Z tego filmu dowiesz się:

  • jakie cechy organizmów sprawiają, że uznajemy je za żywe,
  • jaka jest istota oddychania, odżywiania się, wydalania, rozmnażania się.

Podstawa programowa

Pobieranie materiałów

wideo ekran podsumowujący napisy

Licencja: cc-by-nc-sa.svg

Poniższe materiały są udostępnione na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowej (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/deed.pl). Możesz je wykorzystywać wyłącznie jako całość, bez rozdzielania ich na indywidualne elementy składowe. Zabronione jest wycinanie, pobieranie, modyfikowanie, edytowanie i zmienianie elementów składowych (np. grafik, tekstów, dźwięków, logotypów). Licencja CC BY-NC-SA 4.0 nie obejmuje wykorzystywania elementów składowych w utworach pochodnych. Jeśli chcesz wykorzystać ten materiał w swoim niekomercyjnym projekcie, nie zapomnij wymienić jego autorów: Pi-stacja / Katalyst Education.

Transkrypcja

Kliknij na zdanie, aby przewinąć wideo do tego miejsca.

Czy rośliny myślą? Tego jeszcze nie wiadomo, ale naukowcy wykazali, że potrafią przewidywać i kojarzyć fakty. Kuzynka naszej malwy, ślazówka, w nocy odkręca swoje liście tak, by były przygotowane na pierwsze promienie nadchodzącego dnia chociaż żaden świetlny bodziec do nich w czasie ruchu nie dociera. Co ciekawe, wiedzę tę przekazuje swoim młodym odrostom,które już od pierwszych dni pamiętają, jak mają nocą ustawić swoje liście by chwytać jak najwięcej porannego światła. Z kolei groch zwyczajny można podobno wytresować tak, by dźwięk wiatraczka i ruch powietrza, rośliny skojarzyły z obecnością światła i rosły w stronę tego neutralnego bodźca, przewidując że światło tam będzie. My w dzisiejszej lekcji nie będziemy tresować roślin ani zwierząt. Zajmiemy się jednak podstawowymi procesami życiowymi, jakie każdej żywej istocie są potrzebne do przetrwania. Już na początku prośba do Ciebie. Zastanów się co musi robić każdy żywy organizm. Mam nadzieję, że przyszło Ci na myśl że musi jeść, oddychać, ruszać się a może i... wydalać. I bardzo słusznie. Do kompletu wypadałoby jeszcze dołączyć wzrost i rozmnażanie. Opowiemy o nich po kolei. Zacznijmy od oddychania. Każdy żywy organizm oddycha, niezależnie czy jest zwierzęciem, rośliną, czy bakterią i czy jest ogromny jak sekwoja czy mikroskopijny i ma tylko jedną komórkę. Oddychając dostarcza sobie energii potrzebnej do wszelkich innych czynności życiowych. Energia ta pochodzi z rozkładu związków organicznych, takich jak prosty cukier - glukoza. Większość organizmów przy oddychaniu wykorzystuje obecny w powietrzu tlen. Przede wszystkim dlatego, że oddychanie tlenowe dostarcza kilkakrotnie więcej energii niż beztlenowe, praktykowane między innymi przez część bakterii i grzybów. Więcej o tym procesie opowiadamy w innym filmie tej playlisty. Zaraz, zaraz, powiesz, a skąd ten cukier? No właśnie, trzeba go skądś pozyskać. Odżywianie to drugi absolutnie niezbędny do życia proces. Rośliny i niektóre mikroorganizmy są samożywne, to znaczy, że pozyskują bogate w energię związki, jak cukier właśnie w procesie zwanym fotosyntezą (o którym opowiadamy w innym filmie) lub chemosyntezą. Jeśli nie jesteś rośliną, to jedyną opcją jest zjeść gotowy cukier, a także inne związki w jakie organizmy go przerabiają. Część zjedzonego pożywienia jest wykorzystywana jako budulec do wzrostu lub naprawy uszkodzeń, część jako paliwo do innych, niezbędnych procesów życiowych. Tak dzieje się zarówno u jednokomórkowych pierwotniaków, jak i u wielorybów. W trakcie rozkładu pokarmu celem wydobycia z niego energii i budulca powstają też produkty, których organizm nie potrzebuje, a nawet takie, które mu szkodzą. Należą tu między innymi ditlenek węgla i woda. Ich nadmiar musi być wydalony z organizmu. Są na to różne sposoby. Jednokomórkowe organizmy po prostu wyrzucają niepotrzebne związki na zewnątrz przez błonę komórkową. U bardziej skomplikowanych wielokomórkowych, służą do tego wyspecjalizowane struktury. Na przykład my, podobnie jak większość ssaków wydalamy część zbędnych nam substancji przez płuca, część z potem przez skórę część przez nerki, a części pozbywamy się hmmm... z kupą. Jeśli z tego, co zjadamy, więcej idzie na budowę niż na utrzymanie i naprawy mamy do czynienia ze wzrostem. Każdy żywy organizm rośnie i rozwija się przynajmniej w pierwszym okresie swojego życia. Ty zatem również zaliczasz się do tej grupy. Rośniesz, przybywa Ci mięśni zębów i innych tkanek. Większość żywych stworzeń ma jednak swój gatunkowy limit wzrostu. Nie spotkasz mrówki wielkości słonia ani stokrotki wielkości słonecznika, prawda? Gdy organizm przestaje rosnąć włącza inną funkcję - rozmnażanie. W tym procesie tworzy nowe, podobne sobie byty. Nowe organizmy, które podtrzymują ciągłość życia na Ziemi. Ogólnie rzecz biorąc, może to robić na dwa sposoby: bezpłciowo lub płciowo. Rozmnażanie bezpłciowe praktykują na przykład bakterie, które po prostu dzielą się na pół, z każdej komórki powstają więc dwie nowe bakterie, co do zasady identyczne z oryginałem. Rozmnażanie płciowe wymaga istnienia osobników dwóch płci i z zasady nowe osobniki produkuje tylko połowa danego gatunku ta żeńska połowa. Potomstwo jest podobne do swoich rodziców ale nie identyczne. Co jeszcze robi każdy organizm? Reaguje na zmiany w otoczeniu, czyli bodźce. Taka reakcja może przybierać różną postać ale bardzo często ma formę ruchu. Roślina skręca swojej liście, by chwytały jak najwięcej światła potrzebnego jej do fotosyntezy, bakterie wykorzystują rzęski i wici, by przemieścić się w pobliże pokarmu lub oddalić od tego, co może im zagrażać. Na przykład uciec w miejsce gdzie jest niższe stężenie antybiotyku. Sarna ucieka przed wilkiem, a jaskółka goni za muchą, by się nią pożywić. Ty też reagujesz na bodźce, na przykład cofasz rękę, gdy dotkniesz gorącego garnka lub wybiegasz na przerwę, gdy usłyszysz dzwonek. Czas na sprawdzenie zdobytej wiedzy. Wymień podstawowe czynności życiowe organizmów. Jest wśród nich oddychanie, odżywianie wydalanie, wzrost, rozmnażanie i reagowanie na bodźce (w tym ruch). W tej lekcji poznaliśmy podstawowe procesy charakterystyczne dla wszystkich żywych organizmów, niezależnie od kształtu i rozmiaru. Pamiętaj, każdy organizm je ma, nawet jeśli nie widać, by nich korzystał. Mam nadzieję, że ta lekcja była bodźcem na który zareagujesz wzrostem apetytu na kolejną porcję wiedzy. Znajdziesz ją jak zawsze na pistacja.tv W międzyczasie wykonaj ruch palcem i daj nam łapkę w górę.

Lista wszystkich autorów

Scenariusz: Angelika Apanowicz

Lektor: Dobrawa Szlachcikowska

Konsultacja: Angelika Apanowicz

Grafika podsumowania: Dobrawa Szlachcikowska

Materiały: Dobrawa Szlachcikowska

Kontrola jakości: Małgorzata Załoga

Napisy: Andrzej Pieńkowski, Анна Альохіна

Montaż: Dobrawa Szlachcikowska

Animacja: Dobrawa Szlachcikowska

Opracowanie dźwięku: Aleksander Margasiński

Produkcja:

Katalyst Education

Lista materiałów wykorzystanych w filmie:

James Cameron (Licencja Pexels)
zoosnow (Licencja Pixabay)
David J. Stang (CC BY-SA 4.0)
9436196 (Licencja Pixabay)
Anna Korecká (Licencja Pexels)
Ashish Choudhary (Licencja Pexels)
adege (Licencja Pixabay)
Anna Shvets (Licencja Pexels)
Magda Ehlers (Licencja Pexels)
OMerchMedia (Licencja Pexels)
TheMarcKnight (Licencja Pexels)
moshehar (Licencja Pixabay)
S. R. (Licencja Pexels)
Vaishak Shanbhag (Licencja Pexels)
keshabgautam507 (Licencja Pixabay)
wonderlandwoo (Licencja Pixabay)
RODNAE Productions (Licencja Pexels)
Andrei Savitsky (CC BY-SA 4.0)
CDC/ Dr. Holdeman (CC0)
Kelly (Licencja Pexels)
macrovector (Licencja Freepik)
August de Richelieu (Licencja Pexels)
Freepik (Licencja Flaticon)
Freepik (Licencja Flaticon)
Matthias_Groeneveld (Licencja Pixabay)
Engin Akyurt (Licencja Pexels)
cottonbro (Licencja Pexels)
Polarlys (CC BY 2.5)
overjupiter (Licencja Pixabay)
Vanessa Loring (Licencja Pexels)
cottonbro (Licencja Pexels)
Max Fischer (Licencja Pexels)
Aduri Prem Kumar (Licencja Pexels)
Antony (Licencja Pexels)
Anastasia Shuraeva (Licencja Pexels)
Matilda Wormwood (Licencja Pexels)
Wellenbach (Licencja Pixabay)
freepik (Licencja Freepik)
RODNAE Productions (Licencja Pexels)
KoolShooters (Licencja Pexels)
Bong regan (Licencja Pexels)
macrovector (Licencja Freepik)
Moritz Kohls (CC BY 4.0)
Rhododendrites (CC BY 4.0)
16604359 (Licencja Pixabay)
Kampus Production (Licencja Pexels)
Freepik (Licencja Flaticon)

Licencja:

Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowej

cc-by-nc-sa.svg