Grzyby
Playlista:Grzyby i porosty
Ten materiał posiada napisy w języku ukraińskim
Playlista
-
Grzyby 11:52
-
Porosty 10:12
Playlista
Z tego filmu dowiesz się:
- gdzie żyją grzyby,
- jak zbudowane są grzyby,
- jak grzyby odżywiają się, oddychają i rozmnażają,
- jakie jest znaczenie grzybów w przyrodzie i dla człowieka.
Podstawa programowa
Autorzy i materiały
Wiedza niezbędna do zrozumienia tematu
Aby w pełni zrozumieć materiał zawarty w tej playliście, upewnij się, że masz opanowane poniższe zagadnienia.
Udostępnianie w zewnętrznych narzędziach
Korzystając z poniższych funkcjonalności możesz dodać ten zasób do swoich narzędzi.
Kliknij w ikonkę, aby udostępnić ten zasób
Kliknij w ikonkę, aby skopiować link do tego zasobu
Transkrypcja
Kliknij na zdanie, aby przewinąć wideo do tego miejsca.
Gorączka, drgawki, halucynacje
a do tego ból, jakby ktoś przypalał ciało żywym ogniem. Tak w średniowieczu mogło skończyć się zjedzenie chleba.
Na szczęście nie każdego.
Tylko takiego, który wypieczono
z ziaren zaatakowanych grzybem o nazwie buławinka czerwona.
Ten pasożytniczy grzyb atakuje między innymi zboża i trawy.
Tworzy w ich kłosach przetrwalniki zwane sporyszem, które wywołują takie właśnie objawy
określane w dawnych czasach mianem ognia Świętego Antoniego.
Dziś zanieczyszczenie mąki przeznaczonej
do wypieku chleba domieszką sporyszu praktycznie się nie zdarza. Na szczęście.
W tej lekcji dowiesz się o innych
także pożytecznych właściwościach grzybów.
Zapraszam na seans.
Co ci przychodzi na myśl
gdy słyszysz słowo 'grzyb'?
Dorodny borowik pod dębem?
A może pleśń na zapomnianej kanapce?
W każdym przypadku masz rację.
Ciekawe, prawda?
To dlatego, że grzyby to niezwykle różnorodne towarzystwo.
Spotkać je można wszędzie tam
gdzie jest coś do skonsumowania.
Żywa lub martwa materia organiczna.
Tak, choć grzyby, niczym rośliny, rosną w jednym miejscu, to nie potrafią prowadzić fotosyntezy.
Fachowo mówiąc są cudzożywne, jak zwierzęta.
Co jedzą?
To zależy.
Są takie, co żerują na rozkładających się kanapkach, zbutwiałych liściach i padłych zwierzętach.
Ta grupa grzybów to reducenci
czyli organizmy, które rozkładają złożone
związki organiczne do prostych, przy okazji
zdobywając dla siebie pokarm.
O reducentach możesz się więcej dowiedzieć
z naszych filmów o ekologii.
Są i grzyby-pasożyty, które dobierają się do żywych tkanek, atakując je i niszcząc.
Na przykład u roślin mączniaki a u zwierząt te powodujące grzybice.
Grzyby na ścianach należą do reducentów
bo niszczą cegły, farby czy tapety
ale mają też tę przykrą cechę
że wytwarzają toksyny, które z powietrzem albo pożywieniem dostają się do organizmu i zatruwają go.
Z takim grzybem trzeba walczyć by nie rozplenił się w mieszkaniu.
Ale nie wszystkie grzyby to paskudy.
Znajdziesz wśród nich i takie
które pomagają innym.
Na przykład borowiki pod dębem czy maślaki nieopodal modrzewia
wymieniają między sobą a drzewem substancje niezbędne do życia.
Drzewo daje grzybom wyprodukowane w trakcie fotosyntezy związki organiczne
a grzyb poprawia zaopatrzenie drzewa w wodę
i inne składniki pobrane z gleby
oplatając jego korzenie.
Taka ścisła i obopólnie korzystna zależność to symbioza.
Trochę inaczej taka współpraca wygląda u porostów, czyli organizmów łączących w sobie komórki grzyba i glonu, ale im poświęcimy zupełnie osobny film.
Okej. Wiemy już, co grzyby jedzą.
Ale jak to robią?
Zdecydowana większość to wielokomórkowe
organizmy, których ciało zbudowane jest ze strzępek. To cienkie, nitkowate struktury
tworzące ciało grzyba, czyli grzybnię.
I to właśnie ta grzybnia wydziela do środowiska
enzymy - związki, które rozkładają materię organiczną na składniki
które grzyby potrafią przyswoić.
Rozgałęzione pod ziemią strzępki tworzą gęstą sieć, w niektórych przypadkach obejmującą swoim zasięgiem powierzchnię kilku kilometrów kwadratowych.
To, co my zwykle określamy mianem grzyba
to tylko znikomy fragmencik grzybni.
Strzępki zebrane w owocniki posiadające kapelusz i trzon.
Zresztą nie każdy grzyb takowe wytwarza.
Najprostsze, jednokomórkowe drożdże
na przykład te piekarnicze czy winiarskie
to po prostu pojedyncze komórki
które namnażają się tworząc kożuchy.
Z kolei grzyby pleśniowe są organizmami
wielokomórkowymi, ale nie tworzą owocników.
Są mikroskopijne, a wyglądem przypominają kropidło, pędzelek lub dmuchawiec.
To pędzlaki, kropidlaki i pleśniaki.
Prawdziwe, duże owocniki są domeną grzybów kapeluszowych
jak borowiki, pieczarki czy rydze.
Mogą mieć różne wielkości, kolory, wzorki
mniej lub więcej śluzu i taki albo inny zapach.
To oczywiście ułatwia ich charakterystykę
a nam pozwala odróżnić
jadalne od niejadalnych.
Jednak to nie my jesteśmy dla grzyba głównym celem tworzenia owocników.
Mają one przyciągać innych potencjalnych
zjadaczy, albo odstraszać przed zjedzeniem.
A jak sądzisz, dlaczego warto być zjedzonym?
Jeśli twoim zdaniem to ułatwia rozmnażanie to bardzo dobrze myślisz.
O rozmnażaniu powiem po orzeszku.
Grzyby rozmnażają się przez zarodniki.
Zarodniki często zgromadzone są na spodniej stronie kapelusza.
Gdy dojrzeją, są albo wystrzeliwane i roznoszone przez wiatr, albo przenoszą je zjadacze, którzy po strawieniu owocnika wydalają zarodniki... z kupą.
Dzięki takim sposobom grzyby
choć nie potrafią się aktywnie poruszać
mogą docierać w odległe miejsca
by tam kiełkować w nowe osobniki
o ile znajdą ku temu dogodne warunki.
A wiele im nie trzeba.
Wystarczy trochę wilgoci i jakieś resztki do spożycia, bo pod względem temperatury te organizmy nie są zbyt wybredne.
Większość znosi od 5 do 35 stopni Celsjusza.
Zarodniki to nie jedyny sposób na przedłużenie gatunku.
Niektóre grzyby, jak pleśniak czy maślak
mogą się rozmnażać poprzez odrywanie kawałków grzybni
to znaczy przez fragmentację.
Z każdego kawałka może wyrosnąć nowy osobnik.
Inne, jak drożdże, rozmnażają się przez podział
zwany w ich przypadku pączkowaniem.
Chcesz zaobserwować taki rozród?
Nic prostszego.
Wystarczy rondelek, trochę ciepłej
ale nie gorącej wody, łyżeczka cukru i porcja drożdży spożywczych. Powiedzmy, jedna czwarta kostki.
Rozkrusz drożdże, wymieszaj je delikatnie z wodą i cukrem, i obserwuj.
Po kilku minutach objętość rozczynu
zaczyna rosnąć niemal w oczach.
To pączkowanie zwiększa objętość drożdży
a przy okazji prowadzonej fermentacji
intensywnie produkują one ditlenek węgla.
W niesprzyjających warunkach grzyby mogą się rozmnażać płciowo.
Różnie u nich bywa z płciowością
bo strzępki mogą mieć charakter męski
żeński, lub oba naraz, ale zawsze po zlaniu się ze sobą, wymieniają i mieszają materiał genetyczny.
Powstaje w ten sposób organizm o zupełnie nowym zestawie cech.
Czas przyjrzeć się, jak grzyby oddychają.
Większość gatunków do oddychania
potrzebuje tlenu i w ten sposób pozyskuje ze zdobytego pokarmu energię do życia
ale są i beztlenowce, jak grzybki rezydujące
w żołądkach przeżuwaczy.
Drożdże potrafią oddychać zarówno tlenowo, jak i beztlenowo.
Człowiek wykorzystał tę ich umiejętność
w różnych gałęziach przemysłu
ale do tego wrócimy po orzeszku.
Grzyby rozkładając martwą materię
oczyszczają środowisko i użyźniają glebę
wytwarzając związki, które mogą być
wykorzystane przez rośliny.
Drożdże różnych typów są wykorzystywane
przez człowieka do wypieku pieczywa wyrobu win i piwa.
Bez grzybów pleśniowych nie mielibyśmy smakowitych serów.
Grzyby kapeluszowe to cenny dodatek smakowy do wielu potraw
a że są też bogate w witaminy, nic dziwnego
że są bardzo popularne na wielu stołach.
Grzyby to niezwykle istotny wytwórca leków.
Chyba najbardziej znanym spośród tych
'doktorów' jest pędzlak wytwarzający penicylinę - bardzo znany antybiotyk.
Ale grzyby produkują też związki niszczące
nowotwory, poprawiające odporność i leczące psychikę, a nawet zabijające inne organizmy.
O tym, dlaczego z grzybami trzeba uważać
po orzeszku.
Grzyby leśne są smaczne, ale zawierają w sobie związk,i które nie są wskazane dla dzieci i osób starszych, bo mogą u nich wywołać sensacje żołądkowe.
Niektóre, jak olszówki czy opieńki
zjedzone w dużych ilościach bywają przyczyną
zatruć pokarmowych.
Za to muchomor sromotnikowy
niepozorny, podobny do zielonej gąski grzyb
po zjedzeniu nieodwracalnie uszkadza wątrobę
prowadząc do śmierci nawet, gdy zjesz
tylko odrobinę.
Podobny do pieczarki muchomor jadowity
też zasadza się na wątrobę.
Zasłonak rudy, wyglądający jak gąska
może trwale uszkadzać nerki.
Dlatego zbieraj tylko grzyby
które dobrze znasz.
Jeśli nie masz pewności, że dany egzemplarz
to gatunek jadalny, po prostu go nie ruszaj.
Grzyby pleśniowe wytwarzają toksyny które mogą uszkadzać tkanki i narządy
a do tego kumulują się w organizmie.
Jeśli na twoim dżemie czy ulubionym serku pojawi się choć ślad pleśni
wyrzuć całą zawartość.
Zbieranie samej pleśń nic nie da
bo wytworzone przez grzyba toksyny mogą być o wiele głębiej, niż widoczne strzępki.
Zapamiętaj!
Zbieraj tylko grzyby dobrze Ci znane.
Nie zbieraj owocników bardzo młodych
ani zbyt starych.
Zebrane grzyby przechowuj w przewiewnych opakowaniach i przerabiaj w ciągu 24 godzin od zbioru.
Nie niszcz grzybów, których nie znasz.
Ani tych niejadalnych.
To ważny element leśnego runa.
Grzyby mają ciało nazywane grzybnią
zbudowane z nitkowatych strzępek.
Mogą być reducentami, pasożytami albo symbiontami.
Rozmnażają się bezpłciowo przez pączkowanie
fragmentację plechy i zarodniki.
Mogą też rozmnażać się płciowo.
Mam nadzieję, że ten film zawierał same lekkostrawne wiadomości a Twoja wiedza po nim rośnie jak na drożdżach.
Pomóż nam rozmnożyć liczbę oglądających
przez pączkowanie, dając znajomym link.
Do zobaczenia na pistacja.tv
Ćwiczenia
Interaktywne ćwiczenia związane z tą wideolekcją.
Materiały dodatkowe
Inne zasoby do wykorzystania podczas zajęć z tego tematu.
.jpg){kind=link}
.jpg){kind=link}