Pasty do zębów, dezodoranty, maści... Wielu z nich nie mielibyśmy, gdyby nie porosty. Obecny w wielu z nich związek: kwas usninowy, ma niezwykle szerokie zastosowania lecznicze. Niszczy bakterie, wirusy i grzyby. Ma właściwości przeciwzapalne przeciwbólowe i przeciwgorączkowe. Goi rany, odtruwa, oczyszcza, nawilża a do tego leczy kaszel i trądzik. I regeneruje zniszczone włosy. Należące do porostów chrobotki wykorzystywano kiedyś w leczeniu gruźlicy a brodaczki do spędzania gorączki. Te niezwykle odporne organizmy o dwoistej naturze, pojawiły się na lądzie już 400 mln lat temu i od tego czasu niewiele się zmieniły. W tej lekcji opowiem Ci, czym jest porost i z czego wynika jego dwoista natura. Porosty, jak sama nazwa mówi, porastają. Co porastają? W zasadzie wszystko. Skały, drzewa, dachy, ściany, kamienie... Gdyby zliczyć je wszystkie, okazałoby się że pokrywają jakieś 6% powierzchni ziemskich lądów. A jak rozpoznać, czy to co porasta, jest porostem? Cóż, idealnego sposobu nie ma bo na pierwszy rzut oka porost łatwo pomylić z glonem albo grzybem, choć nie borowikiem. I nic dziwnego, bo to w zasadzie zlepek tych dwóch organizmów: glonu i grzyba. Jest zbudowany z dwóch typów komórek pozostających w nierozerwalnym związku. Strzępki grzyba dostarczają komórkom glonu wody z solami mineralnymi oraz chronią je przed zgnieceniem i wyschnięciem tworząc zwartą, odporną na warunki zewnętrzne strukturę. Komórki glonu są samożywne ale z wytwarzanych przez nie w procesie fotosyntezy pokarmowych związków organicznych, ochoczo korzysta też grzyb. Niestety bywa, że w niesprzyjających warunkach zjada nie tylko wyprodukowane przez glony cukry, ale i samych producentów. Na ogół współpraca daje jednak korzyści obu stronom i wyjaśnia, dlaczego porosty potrafią żyć nawet w wyjątkowo niesprzyjającym środowisku gdzie dla samodzielnego grzyba nie byłoby nic do zjedzenia, a glon nie utrzymałby się samodzielnie, bo na przykład by wysechł albo został zdmuchnięty. Dzięki wzajemnemu wsparciu mogą zamieszkiwać najbardziej ekstremalne środowiska. Znajdziesz je w lodach Antarktydy, gdzie bytuje ponad 200 gatunków, i na pustyni Gobi. Na zalewanych morską wodą skałach i w Himalajach, powyżej 5000 m n.p.m. Niestraszne im nawet: kosmiczna próżnia promieniowanie i ekstremalne wahania temperatury. Oczywiście nie pogardzą liściem ani gałęzią jako miejscem do życia. Lubią też nieurodzajne podłoża z nagimi głazami włącznie. Wczepiają się w nie maleńkimi chwytnikami a grzyb wydziela kwasy, które mają zdolność rozpuszczania skał. To sprawia, że porosty dają początek glebom. Ich obumarłe ciała dodatkowo zasilają podłoże w składniki pokarmowe, a to umożliwia innym roślinom zasiedlanie tych obszarów. Dlatego porosty nazywane są organizmami pionierskimi. Jeśli lubisz nasze filmy, to może pamiętasz że taką nazwą określaliśmy też mchy. Przed orzeszkiem mówiliśmy o obumarłych ciałach porostów, które wzbogacają podłoże. A jak one wyglądają za życia? Cóż, najkrócej można by powiedzieć, że różnie. Ich kształt i rozmiary zależą nie tylko od gatunku, ale i choćby od miejsca zamieszkania. Mogą być skorupiaste, łuseczkowate krzaczkowate i listkowate. Większość ma od kilku milimetrów do kilku centymetrów kwadratowych powierzchni, ale są i olbrzymy o średnicy ponad 60 cm. Jeśli chodzi o kolory, to prezentują w zasadzie pełną paletę. Nie tylko zielenie, szarości i brązy ale i żółcie, czerwienie, róże i fiolety oraz dystyngowaną czerń. Porosty są długowieczne. Pojedyncze okazy mogą żyć nawet Uwaga! - cztery tysiące lat. Tempo ich wzrostu jest powolne, ale za to stałe. W sprzyjających warunkach mogą rosnąć w zasadzie bez ograniczeń, dlatego na podstawie wielkości plechy można ocenić jak dawno zasiedliły daną powierzchnię czy na przykład oszacować tempo cofania się lodowców i uzyskać wiarygodne informacje na temat zmian klimatycznych w ostatnich wiekach. Metodę tę wykorzystuje się również do ustalania wieku obiektów zbudowanych ręką człowieka. Dzięki porostom określono na przykład czas powstania słynnych posągów na Wyspie Wielkanocnej. Ale, ale... powiedzieliśmy o wielkości plechy. Tak właśnie nazywamy ciało porostów. Jeśli oglądasz nasze filmy, to może pamiętasz jakie jeszcze organizmy mają plechy? Taka budowa charakteryzuje wielokomórkowe protisty - wielkie glony. U porostów jest podobnie. Ich ciało nie ma organów typowych dla roślin, czy zwierząt. Ich plechy pochłaniają rozmaite substancje chemiczne, nawet jeśli są one dla samego porostu toksyczne jak związki siarki, ołowiu, czy rtęci. Na swoje szczęście porosty potrafią przynajmniej częściowo neutralizować te toksyny, zamykając je poza komórkami. To dlatego mogą jako pierwsze organizmy zasiedlać nawet wyjątkowo zanieczyszczone środowiska, jak tereny poprzemysłowe. Ich odporność różni się jednak w zależności od gatunku i formy. Niektóre, szczególnie te listkowate i krzaczkowate, są bardziej wrażliwe a ich plechy w zanieczyszczonym otoczeniu obumierają. Dzięki temu zróżnicowaniu porosty określa się jako organizmy wskaźnikowe - bioindykatory. W oparciu o ich wrażliwość na stężenie tlenków siarki w powietrzu skonstruowano tak zwaną skalę porostową. Mówimy o niej dokładniej w filmach o ekologii. Czas opowiedzieć o rozmnażaniu porostów choć nie jest ono zbyt skomplikowane. Na ogół, od macierzystej plechy po prostu odrywa się jakiś kawałek, tak zwany urwistek. Unoszone z wiatrem czy kroplami deszczu fragmenty przenoszone są nieraz bardzo daleko i wyrasta z nich identyczna plecha jak ta, która dała jej początek. Czasami, żeby wytworzyć porost o zupełnie nowych cechach, przydaje się rozmnażanie płciowe. Uczestniczą w nim męskie i żeńskie komórki płciowe, ale mogą one pochodzić zarówno od dwóch różnych osobników jak i od tego samego. Po orzeszku opowiem ci trochę o tym do czego służą porosty. Na początku filmu wspomnieliśmy o zastosowaniu porostów w medycynie ale to tylko wycinek ich możliwości. W starożytnym Egipcie wypychano nimi puste miejsca w mumiach, co opóźniało procesy gnilne, dzięki obecności substancji antybiotykowych w porostach. Niektóre porosty są materiałem do produkcji barwników takich, jak lakmus. Tak, ten od papierka lakmusowego. Będziesz się o nim uczyć na chemii. Porostowe barwniki barwią na żółto pomarańczowo, brązowo, zielono, ale też na różne odcienie czerwieni i purpury. Są trwałe, a do tego nadają barwionym tkaninom przyjemny zapach i chronią przed molami, które nie lubią ich gorzkiego smaku. Te pionierskie organizmy są też ważnym elementem diety reniferów i łosi, a także ludzi. W Laponii do mąki i dodaje się zmieloną plechę wspomnianej już płucnicy islandzkiej. Dania porostowe są przysmakami w Japonii i zaczynają podbijać światową kuchnię. Od niedawna ślady działalności tych organizmów można też spotkać w piwie gdzie jest zastępują chmiel. Zadanie dla Ciebie: Po obejrzeniu tej lekcji, na pewno bez trudu dopasujesz funkcje strzępek grzyba i komórek glonu, jakie pełnią w poroście. Masz tak, jak ja? Brawo dla Ciebie! Porosty to organizmy zbudowane z komórek glonów i strzępek grzybów. Zaliczane są do plechowców. Plechy porostów są skorupiaste łuseczkowate, krzaczkowate i listkowate. Mają różne kolory: zielone, żółte pomarańczowe i brązowe. Są bioindykatorami wskaźnikami czystości powietrza. Piękno tkwi w prostocie, a często w poroście. Ty też po prostu nas polub. I zaglądaj jak najczęściej na pistacja.tv