Próbny egzamin ósmoklasisty 2024: Pobierz nowy arkusz

- Matematyka
- Fizyka
- Chemia
- Biologia
- Technika
- Przyroda
Egzaminy
- Ósmoklasiści
- Maturzyści
Inspiracje
Współpraca
FAQ
Pi-stacja Україна

Fundacja Katalyst Education, twórca Pi-stacji, jest organizacją pożytku publicznego. Możesz wesprzeć nas przekazując swój 1,5% podatku lub darowiznę. WPŁAĆ KRS:0000558853

Witaminy i sole mineralne

Odżywianie

Budowa i funkcjonowanie układu pokarmowego 10:16
Składniki pokarmowe 11:11
Trawienie pokarmu 07:45
Witaminy i sole mineralne 13:25
Higiena i choroby układu pokarmowego 12:37

Google Classroom Microsoft Teams

Newsletter

Z tego filmu dowiesz się:

jakie znaczenie dla organizmu mają witaminy A, D, E, K, C, B6, B12,
jakie są funkcje składników mineralnych: magnezu, wapnia i żelaza,
jakie są skutki niedoboru i nadmiaru witamin i składników mineralnych.

%MCEPASTEBIN%

Podstawa programowa

Pobieranie materiałów

wideo ekran podsumowujący napisy

Licencja:

Poniższe materiały są udostępnione na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowej (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/deed.pl). Możesz je wykorzystywać wyłącznie jako całość, bez rozdzielania ich na indywidualne elementy składowe. Zabronione jest wycinanie, pobieranie, modyfikowanie, edytowanie i zmienianie elementów składowych (np. grafik, tekstów, dźwięków, logotypów). Licencja CC BY-NC-SA 4.0 nie obejmuje wykorzystywania elementów składowych w utworach pochodnych. Jeśli chcesz wykorzystać ten materiał w swoim niekomercyjnym projekcie, nie zapomnij wymienić jego autorów: Pi-stacja / Katalyst Education.

Transkrypcja

Kliknij na zdanie, aby przewinąć wideo do tego miejsca.

Czy wiesz, że pierwszą witaminę odkrył i nazwał nasz rodak profesor Kazimierz Funk? Zauważył, że kury karmione łuskanym ryżem zapadają na paraliż za to kury, które zjadały ryż niełuskany pozostają zdrowe. W 1912 roku Funk wyizolował z łusek ryżu substancję którą nazwał witaminą od słów vitae —życie i amina czyli związek zawierający grupę aminową. Dziś znamy ją jako witaminę B1. U ludzi brak tej witaminy wywołuje chorobę beri-beri czyli paraliż, obrzęki i niewydolność serca. Rodzice pewnie nieraz stali nad Tobą przy obiedzie mówiąc zjedz surówkę, to same witaminy. W tej lekcji dowiesz się że co prawda nie same ale faktycznie warzywa i owoce to istotne źródła witamin. Opowiem Ci też gdzie poza tym kryją się witaminy i co jeszcze niezbędnego dla zdrowia znajduje się w pożywieniu choć w śladowych ilościach a bez czego ludzkie ciało nie może prawidłowo funkcjonować. Na początek trochę oczywistości. Mianem witamin określa się substancje które są niezbędne do prawidłowego wzrostu i rozwoju ale nie dostarczają energii ani nie służą do budowy komórek. Potrzebujemy ich w mikroskopijnych ilościach ale nie potrafimy ich sami wytwarzać. Są wyjątki, ale o nich potem. Witaminy należą do bardzo różnych grup związków chemicznych. Część rozpuszcza się w wodzie ale są i takie które dają się przyswoić wyłącznie z tłuszczem. I właśnie ta ostatnia cecha stanowi oś najpopularniejszego podziału witamin. Schrup orzeszka, to dobre źródło tłuszczu. A za chwilę opowiem Ci więcej o tłuszczolubnych witaminach. Jest ich tylko 4. A, D, E i K. Łatwo to zapamiętać bo ich nazwy układają się w akronim ADEK. Fakt, że rozpuszczają się w tłuszczu a zatem nasze ciało może je w nim magazynować sprawia, że witaminy te można przedawkować. A groźny dla zdrowia jest nie tylko ich niedobór ale i nadmiar. Ale po kolei. Zaczynamy od A. A jest absolutnie niezbędna do prawidłowego wzrostu młodzieży. Odpowiada za dobre widzenie zwłaszcza po ciemku. Wspomaga odporność oraz wzrost i rozwój kości. Ale uwaga! W nadmiarze może kościom szkodzić. Zadbaj o właściwy jej poziom jeśli nie chcesz mieć problemów z trądzikiem. Duży niedobór witaminy A powoduje zaburzenia wzrostu kurzą ślepotę czyli gorsze widzenie przy słabym oświetleniu oraz suchość oczu. Witaminę tę dostarczasz jedząc mięso, najlepiej wątróbkę tłuste ryby, jak węgorz czy tuńczyk i nabiał albo pijąc tran. Wegetarianie nie mają jednak powodów do niepokoju bo nasz organizm potrafi wytwarzać tę witaminę z tak zwanych prekursorów karotenoidów obecny w marchewce, dyni, batatach i innych kolorowych warzywach a także w cytrusach. Muszą tylko pamiętać żeby zjadać ich dużo bo przetwarzanie w aktywną witaminę A zachodzi z wydajnością około 10%. Witaminę E zwykło się nazywać witaminą młodości, żywotności i płodności. Niedobory są bardzo rzadkie i wynikają z rzadkich chorób albo z utrudnionego wchłaniania tłuszczów w których się rozpuszcza. Mogą prowadzić do problemów z mięśniami, zaburzeń chodu a niekiedy do anemii. Nadmiar może wywołać krwawienia. Skąd brać tę witaminę? Najlepsze źródła to oleje i orzechy. Trochę można znaleźć w awokado szparagach czy brokułach. Następna w kolejce jest witamina K. Skojarz ją z krwią bo odpowiada za krzepnięcie. To jej główne zadanie choć oprócz tego dba też o kości. Niedobór bywa przyczyną groźnych dla życia krwotoków. Jej źródłem są rozmaite oleje i zielone liściaste warzywa jak szpinak, jarmuż czy kapusta a także przemysłowo hodowany drób i wieprzowina bo zwierzakom dodaje się do paszy prekursory witaminy K. Trochę zawdzięczamy też bakteriom bytującym w naszych jelitach. Została nam jeszcze witamina D. We właściwych okolicznościach potrafimy ją wytwarzać sami. Wystarczy 30 minut słońca padającego na naszą skórę. O ile mamy odsłonięte nogi twarz i ramiona o poziom tej witaminy nie musimy się martwić zwłaszcza, że potrafimy ją magazynować. A co, gdy wokół śnieg i ziąb? W naszym klimacie można uzupełniać jej braki dietą ale w zasadzie jedyne godne polecenia źródło to ryby. Po co nam witamina D? Razem z wapniem i fosforem dba o kości. Wspiera też odporność na zakażenia łagodzi stany zapalne i chroni przed niektórymi rodzajami raka. Jej niedobór u dzieci prowadzi do krzywicy czyli rozmiękczenia kości a u dorosłych do osteoporozy czyli ich zrzeszotnienia. W nadmiarze staje się trucizną i może nawet doprowadzić do śmierci. Ale pamiętaj witaminy D powstałej z opalania się na pewno nie przedawkujesz. Już sporo gadamy a za nami dopiero 4 witaminy. Na szczęście grupy o której teraz Ci opowiem nie musisz znać aż tak dokładnie. To rozpuszczalne w wodzie witaminy o których ogólnie mówi się grupa B oraz zasługująca na osobną literkę witamina C. Może zaczniemy właśnie od niej. Jej chemiczna nazwa to kwas askorbinowy. Ma za zadanie dbać o nasze śluzówki i naczynia krwionośne. Bez niej dziąsła bolą, a mięśnie słabną. Po miesiącu bez tej witaminy rozwija się szkorbut czyli ostre zapalenie dziąseł połączone z utratą zębów oraz anemia wynikająca z uporczywych krwawień. Nie dowiedziono by pomagała przy przeziębieniach ale w końcu szklanka soku z porzeczek czy pomarańczy na pewno zakatarzonemu nie zaszkodzi. Na szczęście o niedobór trudno. Pełno jej w surowych warzywach i owocach ziemniakach świeżo wyciśniętych sokach i kiszonkach. Nie grozi nam też jej nadmiar bo to czego nie wykorzystamy usuwamy z moczem. Zostały nam jeszcze witaminy B ale nie musisz znać ich wszystkich. Koniecznie zapamiętaj tylko B6 i B12. To dzięki nim powstają czerwone krwinki przenoszące tlen. Chronią nas więc przed anemią a dodatkowo przed kiepskim nastrojem. Biorą udział w syntezie DNA i hormonów oraz wspierają odporność. Najwięcej witaminy B12 znajdziesz w małżach i mięsie przede wszystkim wątrobie. Trochę jest jej w rybach i nabiale. Wegetarianie muszą polubić specjalne drożdże zresztą świetne źródło wszystkich witamin z grupy B albo suplementy. Niedobór pojawia się głównie przy ciężkich chorobach żołądka i może prowadzić do osłabienia utraty apetytu, chudnięcia, depresji zaburzeń równowagi i czucia oraz kiepskiej pamięci. B6 jest bardziej wszędobylska. Występuje w roślinach strączkowych rybach, w mięsie ziemniakach czy bananach. O jej niedoborze mogą świadczyć zajady. Oprócz tego rozdrażnienie i przeczulony słuch. Pozostałe witaminy z tej grupy występują dość powszechnie i trudno o niedobory. Możesz je znaleźć w ciemnym pieczywie, makaronach kaszach, orzechach, bananach ziemniakach, drożdżach roślinach strączkowych, mięsie i jajach. A co im zawdzięczamy? U dzieci odpowiadają za prawidłowy wzrost a u wszystkich za dobrą kondycję układu nerwowego pracę mięśni i metabolizm. Witaminy to nie wszystkie składniki potrzebne nam do harmonijnego rozwoju choć w minimalnych ilościach. Pora na króciutką pogawędkę o niezbędnych składnikach mineralnych. Czasu starczy nam tylko na trzy z nich: magnez, wapń i żelazo. Jeśli dopadł Cię kiedyś bolesny skurcz łydki to jest szansa że maczał w tym palce magnez a raczej jego niedobór. Bez magnezu łamią się też paznokcie i wypadają włosy, a zęby gryzie próchnica. Chcesz go dostarczyć? Jedz czekoladę, orzechy, płatki owsiane brązowy ryż, rośliny strączkowe i pij kakao. O wapniu już wspominaliśmy przy okazji rozmowy o kościach i zębach bo to głównie on je buduje przy wydatnej pomocy witaminy D. Ale wapń to też prawidłowa praca układu nerwowego i serca oraz krzepnięcie krwi. Gdzie go znaleźć? W nabiale, tylko nie w białym serze orzechach, rybach z puszki figach czy rzeżusze. Ufff... Zostało nam ż jak żelazo. Czy pamiętasz w jakich komórkach występuje ten pierwiastek? Podpowiem, że chodzi o układ krwionośny. Brawo! To niezbędny składnik hemoglobiny czyli czerwonego barwnika krwinek. Hemoglobina przenosi tlen do tkanek więc gdy jej brakuje mamy anemię, osłabienie i zawroty głowy i szybko się męczymy. By móc produkować dużo hemoglobiny jedz żelazo. Najlepiej przyswajalne jest w mięsie. Jeśli w warzywach pamiętaj, by zjadać je razem z dużą dawką witaminy C która ułatwia jego wchłanianie. A zatem ziemniaki posypane grubo natką pietruszki a sałatka z soczewicy doprawiona figami albo nasionami sezamu. Całkiem dobrym źródłem jest też kakao i czekolada a z owoców morele, jagody i jabłka. A może jeszcze ciekawostka? Ile tak naprawdę żelaza jest w szpinaku? Niech będzie, że w stu gramach. Tym, którzy nie są fanami tego warzywa podpowiem na zachętę że wynik może być argumentem w dyskusji o zdrowotnych walorach tegoż. Witaminy to substancje niezbędne do prawidłowego wzrostu i rozwoju ale nie dostarczają energii ani nie służą do budowy komórek. Potrzebujemy ich w mikroskopijnych ilościach ale poza witaminą D nie potrafimy ich sami wytwarzać. Oprócz witamin nasze ciało potrzebuje przyjmować z pokarmem zestaw pierwiastków chemicznych. Najważniejsze z nich to: sód, potas, wapń, magnez fluor, siarka i chlor. Pozostałe potrzebujemy w ilościach mniejszych niż 100 miligramów na dobę dlatego noszą nazwę pierwiastków śladowych. Nasi utalentowani witaminowi aktorzy zgodzili się wystąpić w naszym filmie zupełnie za darmo. Wynagrodź więc ich starania polubieniem tego filmu.

Lista wszystkich autorów

Lektor: Dobrawa Szlachcikowska

Konsultacja: Angelika Apanowicz

Grafika podsumowania: Agnieszka Opalińska

Materiały: Dobrawa Szlachcikowska

Kontrola jakości: Małgorzata Załoga

Napisy: Ewelina Łasa, Анна Альохіна

Opracowanie dźwięku: Aleksander Margasiński

Produkcja:

Lista materiałów wykorzystanych w filmie:

Licencja:

Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowej

Pi-stacja jest otwartym zasobem edukacyjnym stworzonym przez fundację Katalyst Education, który realizuje Cele Zrównoważonego Rozwoju ONZ: 4. Dobra Jakość Edukacji oraz 10. Mniej Nierówności.

O projekcie
Ile kosztuje Pi-stacja?
Często zadawane pytania

Kontakt
Zapisz się na newsletter
Współpracuj z nami
Zobacz, jak możesz nam pomóc

Fundacja Katalyst Education
Polityka prywatności