Z tego filmu dowiesz się:

  • z czego składa się krew,
  • jakie funkcje pełnią elementy morfotyczne i osocze,
  • jakie są grupy krwi,
  • jakie zasady obowiązują przy transfuzji,
  • jak uniknąć konfliktu serologicznego.

Podstawa programowa

Pobieranie materiałów

wideo ekran podsumowujący napisy

Licencja: cc-by-nc-sa.svg

Poniższe materiały są udostępnione na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowej (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/deed.pl). Możesz je wykorzystywać wyłącznie jako całość, bez rozdzielania ich na indywidualne elementy składowe. Zabronione jest wycinanie, pobieranie, modyfikowanie, edytowanie i zmienianie elementów składowych (np. grafik, tekstów, dźwięków, logotypów). Licencja CC BY-NC-SA 4.0 nie obejmuje wykorzystywania elementów składowych w utworach pochodnych. Jeśli chcesz wykorzystać ten materiał w swoim niekomercyjnym projekcie, nie zapomnij wymienić jego autorów: Pi-stacja / Katalyst Education.

Transkrypcja

Kliknij na zdanie, aby przewinąć wideo do tego miejsca.

Pewnie nieraz zdarzyło Ci się skaleczyć więc wiesz, jaki kolor ma ludzka krew. Czerwony. Ale nie każda krew jest czerwona. Wiele wodnych zwierząt jak skorupiaki, kalmary czy ośmiornice ma krew w kolorze morskim. Niektóre robaki i pijawki zieloną. U owadów, jak chrząszcze i motyle krew jest bezbarwna lub bladożółta. A u niektórych mieszkańców morskich głębin fioletowa. Skąd te różnice? Otóż kolor nadaje krwi pigment używany do transportu tlenu do komórek. U kalmarów i ośmiornic jest to zielono–niebieska hemocyjanina. U pijawek — chlorokruoryna. Owady zrezygnowały z pigmentu bo u nich układ oddechowy radzi sobie z dostarczaniem tlenu komórkom bez pośrednika. U ludzi krew barwi hemoglobina białko występujące w krwinkach czerwonych. O niej i innych sekretach ludzkiej krwi opowiem Ci w tej lekcji. O tym, że nasza ludzka krew jest płynna i czerwona wie każdy, kto się skaleczył. O tym, że krąży i dociera do każdej komórki ciała opowiadają nasze lekcje o układzie krążenia. Po coś tam płynie i z czymś wraca. O tym, że rany się goją i powstają strupy też na własnej nomen omen skórze można się przekonać. Ale po kolei. Krew składa się z części płynnej i stałej. Płynna część to osocze. Reszta przypada na tak zwane elementy morfotyczne, czyli rozmaite krwinki. Osocze to głównie woda, około 90%. Resztę stanowią rozpuszczony tlenek węgla(IV), jony, mocznik i różnego typu białka, jak czynniki krzepnięcia przeciwciała, hormony, enzymy a także witaminy. Teraz zajmiemy się stałą częścią krwi czyli krwinkami. Wszystkie produkujemy w szpiku kostnym. Ale każdy rodzaj ma inne zadania. Co nadaje krwi kolor? Erytrocyty, nazywane też krwinkami jakżeby inaczej, czerwonymi. Barwę zawdzięczają hemoglobinie. To białko związane z żelazem którego jedynym zadaniem jest transport tlenu. Ale żeby nie było tak po macoszemu zapamiętaj jeszcze, że hemoglobina wypełnia niemal całą krwinkę. Nie zostaje już miejsca na jądro komórkowe. Erytrocyty to więc takie komórki naszego ciała, które pozbawione są jądra. Dlatego żyją najwyżej 120 dni. Mają jeszcze jedną ciekawą cechę. Gdy ustawimy je profilem, wyglądają jak zapadnięte w środku biszkopciki. Taki kształt i elastyczność pozwala im przeciskać się nawet przez najdrobniejsze naczynia takie, których średnica jest porównywalna ze średnicą krwinki. Kolejny element krwi to trombocyty inaczej płytki krwi. Nie są to pełnoprawne komórki lecz raczej ich fragmenty pozbawione jądra tak jak erytrocyty. O ich istnieniu przekonujesz się za każdym razem, gdy się skaleczysz bo inicjują krzepnięcie krwi czyli powstawanie strupa. Fachowo mówiąc, uruchamiają one ciąg reakcji chemicznych w wyniku których fibrynogen czyli czynnik krzepnięcia zamienia się w cząsteczki fibryny. Te zaś zlepiają się, tworząc skrzep i tamując krwawienie. Żyją od ośmiu do dziesięciu dni. Są maleńkie, ale po raz kolejny biologia pokazuje, że rozmiar nie zawsze ma znaczenie. Została nam bezbarwna armia leukocytów nazywanych też krwinkami białymi. To największe z krwinek bo muszą pomieścić duże jądro. Ich głównym zadaniem jest ochrona organizmu przed intruzami. Wirusami, bakteriami, ale i własnymi zmienionymi chorobotwórczo komórkami. Niektóre posiadają zdolność ruchu i mogą opuszczać naczynia krwionośne by interweniować tam, gdzie w danej chwili są najbardziej potrzebne. Zwykle żyją kilka dni, ale specjalne oddziały, tak zwane komórki pamięci nawet do dwudziestu lat! Dzięki temu, że je mamy, zapamiętujemy jakie zarazki zaatakowały nas w przeszłości i umiemy je skutecznie niszczyć gdyby pojawiły się ponownie. O tym, jak to się odbywa dowiesz się dokładnie w lekcji o układzie odpornościowym. Jeśli kiedyś szykowano Cię do operacji na pewno wykonano Ci oznaczenie grupy krwi. Każdy z nas ma jedną z czterech: A, B, AB lub 0. Ale co to oznacza? Otóż krwinki czerwone Różnią się obecnością lub brakiem specjalnych związków cukrowych zwanych antygenami grupowymi. Jeśli masz grupę krwi A, to oznacza że na erytrocytach masz konkretny antygen który można oznaczyć na przykład jako kółeczko. Jeśli masz grupę B, to błonę Twoich erytrocytów pokrywają inne związki cukrowe. Powiedzmy, że to trójkąciki. Jeśli zaś masz grupę AB, to...? Jak się zapewne domyślasz, erytrocyty tej grupy mają na swojej powierzchni i trójkąciki i kółeczka. A grupa 0? U ludzi z tą grupą błona erytrocytów nie ma antygenów grupowych. Ale to nie koniec historii. Antygeny grupowe się „nie lubią” i to do tego stopnia, że jeśli ktoś ma grupę A, to w jego osoczu krążą przeciwciała skierowane przeciwko antygenom B i vice versa. U osobnika z grupą B przeciwciała zniszczą krwinki z antygenem A. Osoba z grupą krwi AB ma na krwinkach oba rodzaje antygenów więc nie może wytwarzać przeciwciał przeciwko żadnemu z nich. Każdą krew przyjmie jak swoją. Jest tak zwanym uniwersalnym biorcą. A grupa 0? Tu w osoczu są przeciwciała i dla A i dla B, dlatego krwinki każdej grupy poza tą 0, będą atakowane jak intruzi i niszczone. Informacja o grupie krwi ważna jest przy jej przetaczaniu na przykład podczas operacji czy po krwotokach. Najlepiej, gdy grupa dawcy jest zgodna z grupą biorcy ale możliwe są też odstępstwa jak na schemacie. W skrócie, krew grupy 0 można przetoczyć każdemu. Osoby z tą grupą nazywane są uniwersalnymi dawcami. Z kolei osobom z grupą AB można przetoczyć krew każdej grupy. Jest jeszcze czynnik określany jako Rh. To inny związek, obecny lub nie na błonie erytrocytów. Jeśli ktoś ma ten czynnik mówimy, że jest Rh dodatni. A jeśli go nie ma, jest Rh ujemny. Rh bierze się pod uwagę przy transfuzji ale najwięcej kłopotu może sprawdzić w ciąży. Jeśli matka jest Rh minus a dziecko odziedziczy po ojcu Rh plus w trakcie pierwszego porodu gdy dochodzi do kontaktu krwi matki z krwią dziecka organizm matki wytworzy przeciwciała anty Rh. W kolejnej ciąży wytworzone wcześniej przeciwciała niszczą krwinki płodu. Mówimy wówczas o konflikcie serologicznym. Noworodek rodzi się z ciężką anemią żółtaczką, a może nawet obumrzeć w macicy. Aby tego uniknąć, kobietom z Rh ujemnym robi się w ciąży badania na poziom przeciwciał, a potem podaje się w dwudziestym ósmym tygodniu ciąży i tuż po porodzie przeciwciała anty Rh niszczące krwinki płodu w krwi matki i zapobiegające wytworzeniu przez nią własnych przeciwciał. Zadanie dla Ciebie. Załóżmy, że ktoś chce oddać krew a ma grupę B Rh-. Czy może zostać dawcą dla osoby z grupą krwi AB Rh+? Wystarczy „tak” lub „nie” w komentarzu pod filmem. Krew składa się z osocza i krwinek. Osocze stanowi około 55% objętości krwi. Krwinki, inaczej elementy morfotyczne to erytrocyty odpowiedzialne za transport tlenu leukocyty, chroniące nas przed bakteriami i wirusami oraz trombocyty, niezbędne dla krzepnięcia krwi. Wyróżniamy 4 główne grupy krwi: 0, A, B i AB. Znaczenie dla transfuzji ma również czynnik Rh. Dziś poznałeś bohaterów naszej krwi z tej opowieści. Jeśli przypadli Ci do gustu to koniecznie oglądaj inne filmy z tej playlisty!

Lista wszystkich autorów

Scenariusz: Małgorzata Załoga, Angelika Apanowicz

Lektor: Dobrawa Szlachcikowska

Konsultacja: Angelika Apanowicz

Grafika podsumowania: Patrycja Ostrowska

Materiały: Dobrawa Szlachcikowska

Kontrola jakości: Małgorzata Załoga

Napisy: Grzegorz Jakubiec, Анна Альохіна

Opracowanie dźwięku: Aleksander Margasiński

Produkcja:

Katalyst Education

Lista materiałów wykorzystanych w filmie:

Karolina Grabowska (Licencja Pexels)
Karolina Grabowska (Licencja Pexels)
Freepik (Licencja Flaticon)
Freepik (Licencja Flaticon)
Freepik (Licencja Flaticon)
DinosoftLabs (Licencja Flaticon)
Freepik (Licencja Flaticon)
Kiranshastry (Licencja Flaticon)
Freepik (Licencja Flaticon)
Freepik (Licencja Flaticon)
Kiranshastry (Licencja Flaticon)
drunker (Licencja Pixabay)
Freepik (Licencja Flaticon)
Freepik (Licencja Flaticon)
Freepik (Licencja Flaticon)
Freepik (Licencja Flaticon)
Freepik (Licencja Flaticon)
Laboratoires Servier (CC BY-SA 3.0)
Zephyris (CC BY-SA 3.0)
OpenStax College (CC BY)
Michelangelo Buonar (Licencja Pexels)
frolicsomepl (Licencja Pixabay)
Charlie-Helen Robinso (Licencja Pexels)
Flat Icons (Licencja Flaticon)
Prosymbols (Licencja Flaticon)
MART PRODUCTION (Licencja Pexels)
Vectors Market (Licencja Flaticon)
Vectors Market (Licencja Flaticon)
Bart Everson (Licencja Flickr)
Bart Everson (Licencja Flickr)
Bart Everson (Licencja Flickr)
Bart Everson (Licencja Flickr)
Freepik (Licencja Flaticon)

Licencja:

Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowej

cc-by-nc-sa.svg