Skład i funkcje krwi
Playlista:Krążenie
Ten materiał posiada napisy w języku ukraińskim
Z tego filmu dowiesz się:
- z czego składa się krew,
- jakie funkcje pełnią elementy morfotyczne i osocze,
- jakie są grupy krwi,
- jakie zasady obowiązują przy transfuzji,
- jak uniknąć konfliktu serologicznego.
Podstawa programowa
Autorzy i materiały
Wiedza niezbędna do zrozumienia tematu
Aby w pełni zrozumieć materiał zawarty w tej playliście, upewnij się, że masz opanowane poniższe zagadnienia.
Udostępnianie w zewnętrznych narzędziach
Korzystając z poniższych funkcjonalności możesz dodać ten zasób do swoich narzędzi.
Kliknij w ikonkę, aby udostępnić ten zasób
Kliknij w ikonkę, aby skopiować link do tego zasobu
Transkrypcja
Kliknij na zdanie, aby przewinąć wideo do tego miejsca.
Pewnie nieraz zdarzyło Ci się skaleczyć
więc wiesz, jaki kolor ma ludzka krew.
Czerwony.
Ale nie każda krew jest czerwona.
Wiele wodnych zwierząt
jak skorupiaki, kalmary czy ośmiornice
ma krew w kolorze morskim.
Niektóre robaki i pijawki zieloną.
U owadów, jak chrząszcze i motyle
krew jest bezbarwna lub bladożółta.
A u niektórych mieszkańców morskich głębin
fioletowa.
Skąd te różnice?
Otóż kolor nadaje krwi pigment
używany do transportu tlenu do komórek.
U kalmarów i ośmiornic jest to
zielono–niebieska hemocyjanina.
U pijawek — chlorokruoryna.
Owady zrezygnowały z pigmentu
bo u nich układ oddechowy
radzi sobie z dostarczaniem
tlenu komórkom bez pośrednika.
U ludzi krew barwi hemoglobina
białko występujące w krwinkach czerwonych.
O niej i innych sekretach ludzkiej krwi
opowiem Ci w tej lekcji.
O tym, że nasza ludzka krew jest płynna
i czerwona wie każdy, kto się skaleczył.
O tym, że krąży i dociera do każdej
komórki ciała opowiadają nasze lekcje
o układzie krążenia.
Po coś tam płynie i z czymś wraca.
O tym, że rany się goją i powstają strupy
też na własnej nomen omen skórze
można się przekonać.
Ale po kolei.
Krew składa się z części płynnej i stałej.
Płynna część to osocze.
Reszta przypada na tak zwane elementy
morfotyczne, czyli rozmaite krwinki.
Osocze to głównie woda, około 90%.
Resztę stanowią rozpuszczony tlenek
węgla(IV), jony, mocznik i różnego typu
białka, jak czynniki krzepnięcia
przeciwciała, hormony, enzymy
a także witaminy.
Teraz zajmiemy się stałą częścią krwi
czyli krwinkami.
Wszystkie produkujemy w szpiku kostnym.
Ale każdy rodzaj ma inne zadania.
Co nadaje krwi kolor?
Erytrocyty, nazywane też krwinkami
jakżeby inaczej, czerwonymi.
Barwę zawdzięczają hemoglobinie.
To białko związane z żelazem
którego jedynym zadaniem
jest transport tlenu.
Ale żeby nie było tak po macoszemu
zapamiętaj jeszcze, że hemoglobina
wypełnia niemal całą krwinkę.
Nie zostaje już miejsca
na jądro komórkowe.
Erytrocyty to więc takie komórki naszego
ciała, które pozbawione są jądra.
Dlatego żyją najwyżej 120 dni.
Mają jeszcze jedną ciekawą cechę.
Gdy ustawimy je profilem, wyglądają jak
zapadnięte w środku biszkopciki.
Taki kształt i elastyczność
pozwala im przeciskać się
nawet przez najdrobniejsze naczynia
takie, których średnica
jest porównywalna ze średnicą krwinki.
Kolejny element krwi to trombocyty
inaczej płytki krwi.
Nie są to pełnoprawne komórki
lecz raczej ich fragmenty pozbawione jądra
tak jak erytrocyty.
O ich istnieniu przekonujesz się
za każdym razem, gdy się skaleczysz
bo inicjują krzepnięcie krwi
czyli powstawanie strupa.
Fachowo mówiąc, uruchamiają one
ciąg reakcji chemicznych
w wyniku których fibrynogen
czyli czynnik krzepnięcia
zamienia się w cząsteczki fibryny.
Te zaś zlepiają się, tworząc skrzep
i tamując krwawienie.
Żyją od ośmiu do dziesięciu dni.
Są maleńkie, ale po raz kolejny biologia
pokazuje, że rozmiar nie zawsze
ma znaczenie.
Została nam bezbarwna armia leukocytów
nazywanych też krwinkami białymi.
To największe z krwinek
bo muszą pomieścić duże jądro.
Ich głównym zadaniem jest ochrona
organizmu przed intruzami.
Wirusami, bakteriami, ale i własnymi
zmienionymi chorobotwórczo komórkami.
Niektóre posiadają zdolność ruchu
i mogą opuszczać naczynia krwionośne
by interweniować tam, gdzie w danej chwili
są najbardziej potrzebne.
Zwykle żyją kilka dni, ale specjalne
oddziały, tak zwane komórki pamięci
nawet do dwudziestu lat!
Dzięki temu, że je mamy, zapamiętujemy
jakie zarazki zaatakowały nas
w przeszłości i umiemy je
skutecznie niszczyć
gdyby pojawiły się ponownie.
O tym, jak to się odbywa
dowiesz się dokładnie w lekcji
o układzie odpornościowym.
Jeśli kiedyś szykowano Cię do operacji
na pewno wykonano Ci
oznaczenie grupy krwi.
Każdy z nas ma jedną z czterech:
A, B, AB lub 0.
Ale co to oznacza?
Otóż krwinki czerwone
Różnią się obecnością lub brakiem
specjalnych związków cukrowych
zwanych antygenami grupowymi.
Jeśli masz grupę krwi A, to oznacza
że na erytrocytach masz konkretny antygen
który można oznaczyć na przykład
jako kółeczko.
Jeśli masz grupę B, to błonę Twoich
erytrocytów pokrywają inne
związki cukrowe.
Powiedzmy, że to trójkąciki.
Jeśli zaś masz grupę AB, to...?
Jak się zapewne domyślasz, erytrocyty
tej grupy mają na swojej powierzchni
i trójkąciki i kółeczka.
A grupa 0?
U ludzi z tą grupą błona erytrocytów
nie ma antygenów grupowych.
Ale to nie koniec historii.
Antygeny grupowe się „nie lubią”
i to do tego stopnia, że jeśli ktoś
ma grupę A, to w jego osoczu krążą
przeciwciała skierowane przeciwko
antygenom B i vice versa.
U osobnika z grupą B
przeciwciała zniszczą krwinki
z antygenem A.
Osoba z grupą krwi AB
ma na krwinkach oba rodzaje antygenów
więc nie może wytwarzać przeciwciał
przeciwko żadnemu z nich.
Każdą krew przyjmie jak swoją.
Jest tak zwanym uniwersalnym biorcą.
A grupa 0?
Tu w osoczu są przeciwciała i dla A
i dla B, dlatego krwinki każdej grupy
poza tą 0, będą atakowane
jak intruzi i niszczone.
Informacja o grupie krwi
ważna jest przy jej przetaczaniu
na przykład podczas operacji
czy po krwotokach.
Najlepiej, gdy grupa dawcy
jest zgodna z grupą biorcy
ale możliwe są też odstępstwa
jak na schemacie.
W skrócie, krew grupy 0
można przetoczyć każdemu.
Osoby z tą grupą nazywane są
uniwersalnymi dawcami.
Z kolei osobom z grupą AB
można przetoczyć krew każdej grupy.
Jest jeszcze czynnik określany jako Rh.
To inny związek, obecny lub nie
na błonie erytrocytów.
Jeśli ktoś ma ten czynnik
mówimy, że jest Rh dodatni.
A jeśli go nie ma, jest Rh ujemny.
Rh bierze się pod uwagę przy transfuzji
ale najwięcej kłopotu może sprawdzić
w ciąży.
Jeśli matka jest Rh minus
a dziecko odziedziczy po ojcu Rh plus
w trakcie pierwszego porodu
gdy dochodzi do kontaktu
krwi matki z krwią dziecka
organizm matki wytworzy
przeciwciała anty Rh.
W kolejnej ciąży wytworzone wcześniej
przeciwciała niszczą krwinki płodu.
Mówimy wówczas o konflikcie serologicznym.
Noworodek rodzi się z ciężką anemią
żółtaczką, a może nawet obumrzeć w macicy.
Aby tego uniknąć, kobietom z Rh ujemnym
robi się w ciąży badania na poziom
przeciwciał, a potem podaje się
w dwudziestym ósmym tygodniu ciąży
i tuż po porodzie przeciwciała anty Rh
niszczące krwinki płodu w krwi matki
i zapobiegające wytworzeniu
przez nią własnych przeciwciał.
Zadanie dla Ciebie.
Załóżmy, że ktoś chce oddać krew
a ma grupę B Rh-.
Czy może zostać dawcą dla osoby
z grupą krwi AB Rh+?
Wystarczy „tak” lub „nie”
w komentarzu pod filmem.
Krew składa się z osocza i krwinek.
Osocze stanowi około 55% objętości krwi.
Krwinki, inaczej elementy morfotyczne
to erytrocyty odpowiedzialne
za transport tlenu
leukocyty, chroniące nas
przed bakteriami i wirusami
oraz trombocyty, niezbędne dla
krzepnięcia krwi.
Wyróżniamy 4 główne grupy krwi:
0, A, B i AB.
Znaczenie dla transfuzji ma również
czynnik Rh.
Dziś poznałeś bohaterów
naszej krwi z tej opowieści.
Jeśli przypadli Ci do gustu to koniecznie
oglądaj inne filmy z tej playlisty!
Ćwiczenia
Interaktywne ćwiczenia związane z tą wideolekcją.
Materiały dodatkowe
Inne zasoby do wykorzystania podczas zajęć z tego tematu.
