Łuk odruchowy
Playlista:Regulacja nerwowo-hormonalna
Ten materiał posiada napisy w języku ukraińskim
Z tego filmu dowiesz się:
- co to jest łuk odruchowy,
- co to jest receptor, efektor, neuron czuciowy i neuron ruchowy,
- czym jest odruch wrodzony, a czym odruch nabyty,
- czym są odruchy warunkowe, a czym bezwarunkowe.
Podstawa programowa
Autorzy i materiały
Wiedza niezbędna do zrozumienia tematu
Aby w pełni zrozumieć materiał zawarty w tej playliście, upewnij się, że masz opanowane poniższe zagadnienia.
Udostępnianie w zewnętrznych narzędziach
Korzystając z poniższych funkcjonalności możesz dodać ten zasób do swoich narzędzi.
Kliknij w ikonkę, aby udostępnić ten zasób
Kliknij w ikonkę, aby skopiować link do tego zasobu
Transkrypcja
Kliknij na zdanie, aby przewinąć wideo do tego miejsca.
Gdy twoja ręka niechcący
dotknie gorącego żelazka
cofasz ją w oka mgnieniu.
A przynajmniej tak Ci się wydaje.
Okazuje się jednak, że w porównaniu
z osiągnięciami inżynierii
nasze odruchy są bardzo powolne.
Sygnał z okrążającego Ziemię satelity
potrzebuje mniej czasu
by dotrzeć na powierzchnię
niż sygnał z rdzenia kręgowego słonia
aby uruchomić reakcję w jego nodze.
Co więcej, można wykazać
że im większe zwierzę
tym wolniejsze ma odruchy.
U tych największych trwają one
nawet 17 razy dłużeJ
niż u najmniejszych.
Czym są odruchy i od czego zależą
dowiesz się w tej lekcji.
Może zdarzyło Ci się
podczas wizyty u lekarza
że ten wziął do ręki malutki młoteczek
a potem kazał Ci
założyć nogę na nogę
i walnął Cię nim w kolano.
Noga wierzgnęła
choć przecież nie bolało.
To wierzgnięcie to odruch kolanowy.
Żeby zaistniał potrzeba tylko
dwóch neuronów.
Jednego, który niesie informację
o uderzeniu do rdzenia kręgowego
i drugiego, który przekazuje stamtąd
mięśniowi informację: kurcz się.
Taki zestaw dwóch neuronów
tworzy najprostszy łuk odruchowy
w naszym układzie nerwowym.
Mózg nie ma tu nic do gadania.
Choć informacja o tym
że walnięto Cię w kolano
w końcu do niego dociera
robi to jednak zbyt późno
by powstrzymać reakcję mięśnia.
Możesz się o tym przekonać
jeśli spróbujesz świadomie
ustabilizować kolano w pozycji zgięcia
a potem puknąć się w nie młoteczkiem.
Udało Ci się?
Założę się, że nie.
Wierzgnięcie mogło być mniej wyraźne
ale się pojawiło.
To dowód na to, że odruch kolanowy
jest bezwarunkowy.
Na podobnej zasadzie działają inne odruchy
niezależne od naszej woli.
Takie jak zwężanie się źrenic
pod wpływem światł
czy odruch kaszlu
w odpowiedzi na drażniące opary
albo obce ciało w drogach oddechowych.
Te odruchy mają za zadanie chronić nas
przed niebezpieczeństwem, utratą równowagi
uszkodzeniem wzroku czy uduszeniem.
Dlatego muszą być szybkie.
Zastanawianie się mogłoby
nas drogo kosztować
więc działają bez instrukcji z mózgu
choć jak już mówiliśmy
mogą wysyłać do niego
informacje o zdarzeniu.
Jaki jest dokładnie mechanizm
takiego działania
opowiem Ci, gdy schrupiesz orzeszka.
Każdy odruch jest reakcją na bodziec.
Informacja o zdarzeniu jest rejestrowana
w zakończeniach nerwowych
reagujących na ból, gorąco, zimno
lub jak w odruchu kolanowym, rozciąganie.
Informacja biegnie do centralnego
układu nerwowego, a konkretnie
do rdzenia kręgowego
i tam jest przekazywana nerwom
które wywołują odpowiednią reakcję.
Na tej zasadzie bezwiednie cofamy rękę
gdy na przykład ukłujemy się w palec
albo nasze źrenice zwężają się
gdy spojrzymy w światło lampy.
Odruchy tego rodzaju są wrodzone.
Ma je każdy z nas i nie wymagają
udziału świadomości.
Ale nie wszystkie odruchy są tak proste.
Jeśli jesteś amatorem kremówek
to pewnie znasz uczucie
że ślinka napływa Ci do ust
na samą wzmiankę o tym deserze.
Jest to przykład odruchu warunkowego
czyli takiego, który wykształca się
z czasem i nie u wszystkich.
Tylko u tych, którzy już kiedyś
jedli kremówkę i im zasmakowała.
W takim odruchu neutralny początkowo bodziec
bo przecież zanim zjesz
nie wiesz jak kremówka smakuje
zostaje skojarzony z przyjemnością
płynącą z jej jedzenia.
Kilkanaście wypraw na kremówki
i potem już sama wzmianka o tym ciastku
działa na ciało tak
jakbyśmy już mieli je w ustach
wywołuje zwiększone wydzielanie śliny.
Skoro odruch warunkowy
wymaga czasu by się wykształcić
to nie może być wrodzony.
Odruchy tego rodzaju nazywamy nabytymi
bo nabywamy je lub nie w trakcie życia.
Wszystkie odruchy warunkowe
muszą przechodzić przez mózgowie.
Dlatego nie są aż tak szybkie
jak te bezwarunkowe.
W ich powstawaniu bierze bowiem udział
więcej neuronów, a im więcej połączeń
tym wolniejsza reakcja
bo to na połączeniach między neuronami
impuls najbardziej zwalnia.
Odruchy warunkowe mają jeszcze jedną cechę
która różni je od bezwarunkowych.
Jeśli nie będziesz wzmacniać skojarzenia
odruch będzie słabnąć.
To znaczy, że jeśli nie jesz
kremówek przez kilka lat
hasło: chodźmy na kremówki
zapewne nie wywoła u Ciebie
zwiększonego wydzielania śliny.
Są jednak wyjątki.
Gdy zjesz coś, czym się zatrujesz
Twój organizm skojarzy smak tej potrawy
z przykrymi objawami.
Jeśli kiedykolwiek później
poczujesz w ustach taki smak
zapewne z obrzydzeniem
wyplujesz to, co było jego źródłem.
To tak zwane uczenie się awersji do smaku.
Ten odruch, choć warunkowy
pojawia się bardzo szybko
bo już po jednorazowym kontakcie z bodźcem
i jest zapamiętywany na bardzo długo
choćbyśmy w tym czasie
nie spożywali trefnego pożywienia.
To teraz się zabawimy.
Zawołaj kolegę lub koleżankę
usadź partnera wygodnie i poproś
żeby się zrelaksował.
Gdy już to zrobi, trach!
Klaśnij tej osobie znienacka przed twarzą.
Zanotuj jej reakcję.
Mrugnęła, odsunęła głowę
a może próbowała się uchylić?
To jeszcze nie koniec doświadczenia.
Teraz uprzedź partnera
że klaśniesz mu przed oczami
tak samo, jak przedtem.
Zrobione?
Czy reakcja była inna?
Jak myślisz, dlaczego?
Odruch unikania w reakcji
na przykład na klaśnięcie
zaliczamy do tak zwanych
odruchów obronnych, takich jak kaszel.
Odruchy tego typu są bezwarunkowe.
Nie można więc nad nimi zapanować.
Łuk odruchowy to najszybsza odpowiedź
organizmu na bodziec.
Najprostszy łuk odruchowy składa się
z receptora, neuronu czuciowego
który przenosi impuls do rdzenia kręgowego
i neuronu ruchowego
wysyłającego sygnał do efektora
najczęściej jakiegoś mięśnia.
Odruchy dzielimy na wrodzone
czyli bezwarunkowe i nabyte
czyli warunkowe.
Na zakończenie osoby
które są z pi-stacją już od jakiegoś czasu
w odruchu nabytym klikają łapkę w górę.
Te, które są z nami od niedawna
dopiero ten nawyk wyrabiają.
Ćwiczenia
Interaktywne ćwiczenia związane z tą wideolekcją.
Materiały dodatkowe
Inne zasoby do wykorzystania podczas zajęć z tego tematu.
