Gdy twoja ręka niechcący dotknie gorącego żelazka cofasz ją w oka mgnieniu. A przynajmniej tak Ci się wydaje. Okazuje się jednak, że w porównaniu z osiągnięciami inżynierii nasze odruchy są bardzo powolne. Sygnał z okrążającego Ziemię satelity potrzebuje mniej czasu by dotrzeć na powierzchnię niż sygnał z rdzenia kręgowego słonia aby uruchomić reakcję w jego nodze. Co więcej, można wykazać że im większe zwierzę tym wolniejsze ma odruchy. U tych największych trwają one nawet 17 razy dłużeJ niż u najmniejszych. Czym są odruchy i od czego zależą dowiesz się w tej lekcji. Może zdarzyło Ci się podczas wizyty u lekarza że ten wziął do ręki malutki młoteczek a potem kazał Ci założyć nogę na nogę i walnął Cię nim w kolano. Noga wierzgnęła choć przecież nie bolało. To wierzgnięcie to odruch kolanowy. Żeby zaistniał potrzeba tylko dwóch neuronów. Jednego, który niesie informację o uderzeniu do rdzenia kręgowego i drugiego, który przekazuje stamtąd mięśniowi informację: kurcz się. Taki zestaw dwóch neuronów tworzy najprostszy łuk odruchowy w naszym układzie nerwowym. Mózg nie ma tu nic do gadania. Choć informacja o tym że walnięto Cię w kolano w końcu do niego dociera robi to jednak zbyt późno by powstrzymać reakcję mięśnia. Możesz się o tym przekonać jeśli spróbujesz świadomie ustabilizować kolano w pozycji zgięcia a potem puknąć się w nie młoteczkiem. Udało Ci się? Założę się, że nie. Wierzgnięcie mogło być mniej wyraźne ale się pojawiło. To dowód na to, że odruch kolanowy jest bezwarunkowy. Na podobnej zasadzie działają inne odruchy niezależne od naszej woli. Takie jak zwężanie się źrenic pod wpływem światł czy odruch kaszlu w odpowiedzi na drażniące opary albo obce ciało w drogach oddechowych. Te odruchy mają za zadanie chronić nas przed niebezpieczeństwem, utratą równowagi uszkodzeniem wzroku czy uduszeniem. Dlatego muszą być szybkie. Zastanawianie się mogłoby nas drogo kosztować więc działają bez instrukcji z mózgu choć jak już mówiliśmy mogą wysyłać do niego informacje o zdarzeniu. Jaki jest dokładnie mechanizm takiego działania opowiem Ci, gdy schrupiesz orzeszka. Każdy odruch jest reakcją na bodziec. Informacja o zdarzeniu jest rejestrowana w zakończeniach nerwowych reagujących na ból, gorąco, zimno lub jak w odruchu kolanowym, rozciąganie. Informacja biegnie do centralnego układu nerwowego, a konkretnie do rdzenia kręgowego i tam jest przekazywana nerwom które wywołują odpowiednią reakcję. Na tej zasadzie bezwiednie cofamy rękę gdy na przykład ukłujemy się w palec albo nasze źrenice zwężają się gdy spojrzymy w światło lampy. Odruchy tego rodzaju są wrodzone. Ma je każdy z nas i nie wymagają udziału świadomości. Ale nie wszystkie odruchy są tak proste. Jeśli jesteś amatorem kremówek to pewnie znasz uczucie że ślinka napływa Ci do ust na samą wzmiankę o tym deserze. Jest to przykład odruchu warunkowego czyli takiego, który wykształca się z czasem i nie u wszystkich. Tylko u tych, którzy już kiedyś jedli kremówkę i im zasmakowała. W takim odruchu neutralny początkowo bodziec bo przecież zanim zjesz nie wiesz jak kremówka smakuje zostaje skojarzony z przyjemnością płynącą z jej jedzenia. Kilkanaście wypraw na kremówki i potem już sama wzmianka o tym ciastku działa na ciało tak jakbyśmy już mieli je w ustach wywołuje zwiększone wydzielanie śliny. Skoro odruch warunkowy wymaga czasu by się wykształcić to nie może być wrodzony. Odruchy tego rodzaju nazywamy nabytymi bo nabywamy je lub nie w trakcie życia. Wszystkie odruchy warunkowe muszą przechodzić przez mózgowie. Dlatego nie są aż tak szybkie jak te bezwarunkowe. W ich powstawaniu bierze bowiem udział więcej neuronów, a im więcej połączeń tym wolniejsza reakcja bo to na połączeniach między neuronami impuls najbardziej zwalnia. Odruchy warunkowe mają jeszcze jedną cechę która różni je od bezwarunkowych. Jeśli nie będziesz wzmacniać skojarzenia odruch będzie słabnąć. To znaczy, że jeśli nie jesz kremówek przez kilka lat hasło: chodźmy na kremówki zapewne nie wywoła u Ciebie zwiększonego wydzielania śliny. Są jednak wyjątki. Gdy zjesz coś, czym się zatrujesz Twój organizm skojarzy smak tej potrawy z przykrymi objawami. Jeśli kiedykolwiek później poczujesz w ustach taki smak zapewne z obrzydzeniem wyplujesz to, co było jego źródłem. To tak zwane uczenie się awersji do smaku. Ten odruch, choć warunkowy pojawia się bardzo szybko bo już po jednorazowym kontakcie z bodźcem i jest zapamiętywany na bardzo długo choćbyśmy w tym czasie nie spożywali trefnego pożywienia. To teraz się zabawimy. Zawołaj kolegę lub koleżankę usadź partnera wygodnie i poproś żeby się zrelaksował. Gdy już to zrobi, trach! Klaśnij tej osobie znienacka przed twarzą. Zanotuj jej reakcję. Mrugnęła, odsunęła głowę a może próbowała się uchylić? To jeszcze nie koniec doświadczenia. Teraz uprzedź partnera że klaśniesz mu przed oczami tak samo, jak przedtem. Zrobione? Czy reakcja była inna? Jak myślisz, dlaczego? Odruch unikania w reakcji na przykład na klaśnięcie zaliczamy do tak zwanych odruchów obronnych, takich jak kaszel. Odruchy tego typu są bezwarunkowe. Nie można więc nad nimi zapanować. Łuk odruchowy to najszybsza odpowiedź organizmu na bodziec. Najprostszy łuk odruchowy składa się z receptora, neuronu czuciowego który przenosi impuls do rdzenia kręgowego i neuronu ruchowego wysyłającego sygnał do efektora najczęściej jakiegoś mięśnia. Odruchy dzielimy na wrodzone czyli bezwarunkowe i nabyte czyli warunkowe. Na zakończenie osoby które są z pi-stacją już od jakiegoś czasu w odruchu nabytym klikają łapkę w górę. Te, które są z nami od niedawna dopiero ten nawyk wyrabiają.