Być może wiesz, że zastrzyk z adrenaliny leczy wstrząs anafilaktyczny jakiego można doznać na przykład po ukąszeniu osy albo zjedzeniu orzeszków ziemnych. Ale czy wiesz, że odkrywcą jednego z najważniejszych hormonów stresu był Polak? Jako pierwszy wyizolował i opisał adrenalinę w 1895 roku Napoleon Nikodem Cybulski herbu Prawdzic. Nadał jej nazwę nadnerczyna jako że pochodziła z rdzenia nadnerczy. Pewnie zdarzyło Ci się, że nauczyciel znienacka wywołał Cię do odpowiedzi. Co się dzieje w takiej chwili? Serce wali jak młotem, w ustach Sahara a do tego może skóra czerwieni się i poci? To skutki skomplikowanych oddziaływań autonomicznego układu nerwowego o którym już może coś wiesz z innych naszych filmów i układu hormonalnego, zwanego też wewnątrzwydzielniczym albo endokrynnym czy dokrewnym. Układ sympatyczny postawił Twoje ciało w stan gotowości. Zapewne zanim dojdziesz do tablicy ta wewnętrzna burza ucichnie ale pozostanie mobilizacja dzięki której być może przypomnisz sobie więcej i dostaniesz lepszą ocenę. Cała reakcja nie mogłaby dojść do skutku bez udziału uwalnianych do krwi pod wpływem impulsów nerwowych substancji zwanych hormonami stresu. Hormony te z krwią rozprzestrzeniają się po organizmie jak burza i wywołują szereg zmian. Oprócz tych wymienionych wcześniej których wolelibyśmy nie doświadczać adrenalina ma bardzo pozytywny wpływ na pamięć. Poprawia zapamiętywanie i odtwarzanie informacji i to tym bardziej im jej we krwi więcej. To ten wspomniany już efekt mobilizacji. Ale adrenalina to tylko jeden z hormonów a nadnercza, gdzie powstaje to tylko jeden z gruczołów tworzących w sumie układ endokrynny. O jego budowie, funkcjach i powiązaniach opowiem Ci, gdy schrupiesz orzeszka. Gdyby chcieć znaleźć analogię do działania układu hormonalnego to można by go przyrównać do zbioru jadłodajni oferujących jedzenie na wynos. Nasze ciało jest w tym przypadku dzielnicą albo całym miastem, na którego terenie te jadłodajnie działają. Każda specjalizuje się w innego typu posiłkach i każda ma swoją zdeklarowaną klientelę ale jej potrawy przemierzają długą drogę zanim trafią do rozsianych po mieście klientów. Gruczoły jadłodajnie wytwarzają hormony posiłki. Każdy ma swoją lokalizację i specjalizację. Leżąca z przodu szyi motylokształtna tarczyca wytwarza tyroksynę. Kryjąca się za żołądkiem a przed kręgosłupem trzustka insulinę i glukagon. Wspomniane już nadnercza położone na górnych biegunach nerek adrenalinę. Do układu endokrynnego należą też w zależności od płci właściciela jądra lub jajniki w których produkowane są hormony płciowe. U mężczyzn testosteron u kobiet estrogeny i progesteron. Jajniki to niewielkie struktury ukryte głęboko w dolnej części brzucha. Jądra leżą w zasadzie na zewnątrz ciała otoczone workiem mosznowym. Jak działają poszczególne hormony dowiesz się z kolejnej części filmu. Tu dodam tylko że nadzór nad działalnością wszystkich hormonalnych jadłodajni sprawuje położona w głębi czaszki przysadka mózgowa z której uwalniane są hormony kierujące działaniem pozostałych gruczołów. Innymi słowy to przysadka mówi im czy mają produkować więcej czy mniej towaru. Skąd to wie? Zbiera informacje zwrotne z organizmu a konkretnie informacje o stężeniu konkretnych hormonów we krwi. Gdy jest ono niskie to znaczy, że tkanki są głodne hormonu i chętnie go wychwytują. Gdy rośnie, to znaczy, że już się nasyciły i nie potrzebują w danej chwili więcej więc produkcję można przystopować. Przysadka pobudza działanie innych gruczołów własnymi hormonami. Wytwarza też taki, który bezpośrednio pobudza wszystkie tkanki do wzrostu. To hormon wzrostu. Wytwarzana w tarczycy tyroksyna ma wpływ na cały organizm pracę serca i jelit, układ nerwowy decyduje też o wyglądzie włosów i skóry. O nadnerczach już wspominaliśmy. Ich adrenalina podnosi ciśnienie i przyspiesza pracę serca mobilizując organizm do walki lub ucieczki. Męskie hormony płciowe wydzielane w jądrach odpowiadają za prawidłowy rozwój męskich cech płciowych, takich jak budowa ciała, wzrost, zarost niski ton głosu, popęd seksualny oraz spermatogenezę czyli wytwarzanie plemników. Za produkcję żeńskich hormonów płciowych odpowiadają jajniki. Są one odpowiedzialne za płodność cykl miesiączkowy i popęd seksualny. Nadają typowo kobiecą budowę ciała mają duży wpływ na wygląd skóry i włosów regulują gospodarkę wapniową poprawiając wytrzymałość kości zwiększają też krzepliwość krwi. Do kompletu gruczołów wewnętrznego wydzielania została nam trzustka. Mówiliśmy już o niej i o tym że wydziela soki trawienne w lekcjach o układzie pokarmowym ale tu chodzi nam o inne wydzielanie. Z trzustki przechodzą do krwi dwa ważne hormony dzięki którym nasze komórki mają dostęp do najpowszechniejszego paliwa czyli glukozy. Insulina sprawia, że glukoza przenika z krwi do komórek gdzie może zostać wykorzystana. Ułatwia też jej magazynowanie zarówno w postaci glikogenu jak i tłuszczu. Glukagon mobilizuje glukozę z magazynów w tkance tłuszczowej mięśniach i wątrobie. Wydzielanie insuliny rośnie gdy glukozy we krwi jest dużo. Glukagonu, gdy jej tam brakuje. Ich wspólnym zadaniem jest utrzymanie stężenia glukozy w optymalnym dla naszego ciała zakresie. Znasz już wszystkie gruczoły układu hormonalnego i wiesz, jakie hormony w nich powstają i co robią. To na koniec trochę faktów na temat działania całego tego systemu. Środkiem komunikacji są w nim hormony czyli związki chemiczne. Są one uwalniane z gruczołów do krwi dlatego układ ten nazywamy też dokrewnym i z nią podróżują po całym organizmie. Mogą więc dotrzeć wszędzie ale nie wszędzie będą działać. Do działania potrzeba bowiem by na komórkach znajdowały się receptory które mogą się z danym hormonem łączyć. To trochę tak, jakby chodzić po hotelu z kluczem. Można przejść obok wielu drzwi ale otworzą się tylko te do których klucz pasuje. Słuchając tego dostrzegasz może że do zadziałania hormon potrzebuje czasu. Wydzielanie, podróż, wiązanie z receptorem wszystko to trwa o wiele dłużej niż na przykład impuls nerwowy. Można powiedzieć, że układ dokrewny się nie spieszy a jego efekty są długofalowe jak wzrost mięśni czy przebudowa kości. Okazuje się jednak, że mózg ma i w tej kwestii sporo do powiedzenia. Cały układ endokrynny kontroluje bowiem część mózgu zwana podwzgórzem. W tamtejszych komórkach nerwowych powstają hormony, które sterują pracą przysadki mózgowej. Na podstawie odbieranych bodźców podwzgórze wysyła sygnały przysadce a ona modyfikuje pracę pozostałych gruczołów. Zadanie dla Ciebie. Skoro adrenalina mobilizuje ciało do walki lub ucieczki, jak myślisz jak wpływa na stężenie glukozy we krwi? Mówisz, że je podnosi? Brawo. W końcu glukoza to paliwo dla mięśni więc dobrze mieć w takiej sytuacji jak najwięcej. W naszym organiźmie funkcjonuje układ wewnątrzwydzielniczy złożony z gruczołów wydzielających do krwi hormony regulujące rozmaite aspekty pracy naszego organizmu. Szczegółowe zadania poszczególnych gruczołów i wydzielane przez nie hormony widzisz na planszy. Wiesz już, jak działa nasz układ dokrewny. Więcej o naszym organiźmie dowiesz się z kanału Biologia na pi-stacja.tv