Ludzki genom
Playlista:Genetyka
Ten materiał posiada napisy w języku ukraińskim
Z tego filmu dowiesz się:
- jak wygląda chromosom,
- jaka jest liczba chromosomów w komórkach somatycznych człowieka,
- jaka jest różnica między autosomami a chromosomami płci.
Podstawa programowa
Autorzy i materiały
Wiedza niezbędna do zrozumienia tematu
Aby w pełni zrozumieć materiał zawarty w tej playliście, upewnij się, że masz opanowane poniższe zagadnienia.
Udostępnianie w zewnętrznych narzędziach
Korzystając z poniższych funkcjonalności możesz dodać ten zasób do swoich narzędzi.
Kliknij w ikonkę, aby udostępnić ten zasób
Kliknij w ikonkę, aby skopiować link do tego zasobu
Transkrypcja
Kliknij na zdanie, aby przewinąć wideo do tego miejsca.
Ludzkie komórki mają po 46 chromosomów
ale na przykład bakterie mają tylko po jednym
i do tego kolistym. Nie mają też jądra
więc ten chromosom pływa sobie
luzem w cytoplazmie.
Za rekordzistę w liczbie chromosomów
uznawana jest niepozorna paproć
znana po polsku jako nasięźrzał, albo język węża.
Jej pojedyncza komórka może ich zawierać
nawet 1440, ale tylko dlatego, że czasem
po podwojeniu DNA ta komórka
zapomina się podzielić.
Palmę pierwszeństwa mógłby odebrać paproci
maleńki pierwotniak, u którego stwierdzono
ponad 16000 elementów zawierających DNA
ale w większości to tylko pojedyncze geny
każdy w kilkudziesięciu kopiach
więc za prawdziwe chromosomy trudno je uznać.
O chromosomach człowieka, ich budowie
i funkcjach opowiem ci w tym filmie.
W innym filmie tej playlisty opowiadamy o DNA
i o tym, że jest w nim zakodowana instrukcja
powstawania i działania całego naszego organizmu.
Taka instrukcja znajduje się
niemal w każdej komórce.
To znaczy, że prawie każda spośród
około 40 bilionów komórek budujących nasze ciało
przechowuje w sobie pełną instrukcję człowieka
czyli zestaw jego wszystkich występujących
i potencjalnych cech.
Cechy takie, jak na przykład niebieskie oczy
czy splatanie dłoni
- jedni robią to zakładając prawy kciuk na lewy
a drudzy odwrotnie - są zapisane w DNA.
Fragment DNA kodujący jedną
prostą cechę, nazywamy genem.
No dobrze, ale człowiek ma mnóstwo cech.
Łączna długość DNA
zawartego w jednej ludzkiej komórce
to około 4 metrów.
Jak ono się tam mieści?!
Sekret tkwi w upakowaniu.
Helisa DNA, o której mówiliśmy w innym filmie
jest dodatkowo ponawijana na specjalne białka
niczym nić na szpulkę. To pozwala upchać
te metry w maleńkim jądrze komórkowym.
Gdy schrupiesz orzeszka, opowiem Ci
więcej o ludzkich chromosomach.
Większość ludzkich komórek
ma w jądrze po 46 chromosomów
nośników informacji genetycznej.
Jak wygląda chromosom?
Niezłą analogią może być długi balonik
z którego artyści skręcają na festynach
rozmaite zwierzątka.
Chromosom można porównać do takiego balonika
skręconego w jednym miejscu.
Tyle, że balonik jest w środku pusty
a chromosom - wypchany DNA.
Pomyśl. Tak, jak z balonika można
zrobić psa, kwiatek albo żyrafę
tak w wyniku działania chromosomów
Z jednej komórki powstaje cały
skomplikowany organizm. Taki jak Ty.
Z reguły 46 chromosomów
wyłamują się komórki jajowe i plemniki.
One mają tylko połowę genetycznego garnituru.
Po 23 chromosomy.
Jak myślisz, dlaczego tak jest?
Jaja i plemniki to komórki rozrodcze
które w procesie zapłodnienia
łączą się ze sobą w zygotę.
Ona musi mieć komplet 46 chromosomów.
Tyle, co każda zwyczajna
komórka ludzkiego ciała.
Żeby tak się stało, po zapłodnieniu 23 chromosomy
komórki jajowej łączą się w pary
z 23 chromosomami plemnika.
Dzięki temu wszystkie komórki
nowopowstałego człowieka mają znów
znajomy zestaw 46 chromosomów
ułożonych w 23 pary.
Gdyby nie redukcja, każde kolejne pokolenie
miałoby w komórkach dwa razy więcej DNA
niż poprzednie. To zaś przeważnie wychodzi
na zdrowie tylko roślinom, a i to nie zawsze.
O tym, czy wszystkie pary do siebie pasują
powiemy po przerwie na orzeszka.
W każdej parze jeden chromosom
przechodzi od matki, a drugi od ojca.
Chromosomy w parze są w zasadzie identyczne.
To znaczy mają taką samą wielkość
i taki sam zestaw genów
choć niekoniecznie w takiej samej wersji.
Przykładowo, od każdego z rodziców dostajemy
gen na kolor oczu, ale od jednego
może on być w wersji "niebieskie"
a od drugiego w wersji "brązowe".
Tak wyglądają 22 pary spośród 23
występujących w komórkach człowieka.
Te pary nazywamy autosomami.
Inaczej jest w ostatniej parze
którą tworzą chromosomy płciowe a więc te odpowiedzialne za płeć człowieka.
Chromosomy te mają swoje specjalne nazwy
x i y. Dlaczego?
Przecież mówiliśmy, że chromosomy
to takie pałeczki albo baloniki z przewężeniem.
Otóż kiedy komórka chce się podzielić
DNA się duplikuje, o czym mówiliśmy
szczegółowo w innych filmach.
W efekcie tej duplikacji pojedyncza pałeczka
zmienia się w podwójną, przypominającą
2 skręcone ze sobą balony.
Chromosomy przyjmują w przybliżeniu kształt x.
Pamiętaj jednak, że mimo iż prawie wszystkie
chromosomy są podobnego kształtu
to nazwa chromosom X jest zarezerwowana
dla chromosomu płciowego z pary 23.
X to całkiem spory kawał DNA.
Za to Y wygląda przy nim jak ułomek.
W pierwszym mieści się około 900 genów
czyli 5% komórkowego DNA.
W drugim tylko jakieś 55. Zaledwie 0,3%
Są to niemal wyłącznie geny odpowiedzialne
za cechy przypisane płci męskiej, takie jak
zarost na twarzy czy męskie narządy płciowe
oraz za powiązane z tym funkcje
na przykład dojrzewanie plemników.
Z faktu, że Y stracił w toku ewolucji
większość materiału genetycznego
wynika, że ludzki X tak naprawdę
u mężczyzn nie ma pary.
O ile u kobiet każdy z 46 chromosomów
ma swoją parę, z którą dzieli się obowiązkami
o tyle u mężczyzn X
sam musi odwalać całą robotę.
Nie ma zmiennika.
O tym, jakie to ma znaczenie
w dziedziczeniu niektórych cech
opowiemy w innym filmie tej playlisty.
Czas na parę pytań do Ciebie.
Jeśli oglądasz uważnie
nie będziesz mieć problemów z odpowiedzią.
Ile chromosomów mają komórki
budujące ciało człowieka?
Masz rację! 46.
To może na koniec coś o chromosomie Y.
Którą płeć opisuje?
Chromosom Y odpowiada za
wykształcenie się cech męskich.
Człowiek ma 46 chromosomów
ułożonych w 23 pary.
22 pary to tak zwane autosomy
a 23. para to chromosomy płciowe.
U kobiet pełen zestaw to
22 pary autosomów plus XX
a u mężczyzn 22 pary autosomów plus XY.
W tej lekcji poznaliśmy ludzki genom.
O tym, jak dziedziczą się różne cechy
dowiesz się z innych filmów tej playlisty.
Ćwiczenia
Interaktywne ćwiczenia związane z tą wideolekcją.
Materiały dodatkowe
Inne zasoby do wykorzystania podczas zajęć z tego tematu.
