Dziedziczenie płci, cechy sprzężone z płcią
Playlista:Genetyka
Ten materiał posiada napisy w języku ukraińskim
Z tego filmu dowiesz się:
- jak wygląda dziedziczenie płci u człowieka,
- jak wygląda zapis genotypu kobiety i mężczyzny,
- jakie są przykłady chorób sprzężonych z płcią,
- na czym polega hemofilia i daltonizm i jak się je dziedziczy.
Podstawa programowa
Autorzy i materiały
Wiedza niezbędna do zrozumienia tematu
Aby w pełni zrozumieć materiał zawarty w tej playliście, upewnij się, że masz opanowane poniższe zagadnienia.
Udostępnianie w zewnętrznych narzędziach
Korzystając z poniższych funkcjonalności możesz dodać ten zasób do swoich narzędzi.
Kliknij w ikonkę, aby udostępnić ten zasób
Kliknij w ikonkę, aby skopiować link do tego zasobu
Transkrypcja
Kliknij na zdanie, aby przewinąć wideo do tego miejsca.
U ludzi i innych ssaków płeć jest determinowana przez chromosomy płciowe X i Y.
Daltonizm, czyli niezdolność do rozróżniania
kolorów, to przykład choroby sprzężonej z płcią.
Czasem dotyczy to tylko koloru czerwonego.
Wtedy chory widzi podobnie jak psy
które nie widzą czerwieni.
Bardzo rzadko chory nie widzi żadnych barw
a świat jest postrzegany tylko w odcieniach szarości.
Co ciekawe, panowie częściej chorują na tę przypadłość.
Dlaczego tak jest?
Obejrzyj ten film i wszystko stanie się jasne.
W innym filmie tej playlisty opowiadaliśmy o chromosomach, o tym, że występują parami
i o tym, że jedna para - 23. - jest nietypowa.
To para chromosomów płci. U kobiet oba chromosomy w tej parze mają taką samą wielkość, kształt i przechowują te same geny.
To dwa chromosomy X.
Za to u męskiej połowy ludzkości ta para
jest, można by rzec, niedobrana.
Jeden chromosom, tak jak u kobiet, jest duży
i podobny do kolegów z innych par.
To chromosom X.
Drugi zaś, maleńki, to chromosom Y.
To w nim kryje się sekret ludzkiej płci.
Kobieta ma więc 44 chromosomy plus dwa iksy w parze 23.
Mężczyzna - 44 chromosomy plus X i Y.
W procesie mejozy
czyli podczas produkcji komórek rozrodczych
dochodzi do redukcji liczby chromosomów
o czym mówimy w innym filmie tej playlisty.
Jak pamiętasz, w trakcie mejozy z jednej komórki macierzystej powstają cztery komórki ze zredukowaną o połowę liczbą chromosomów.
Podział materiału genetycznego zachodzi w pierwszym etapie mejozy
i właśnie tym etapem się zajmiemy
bo w nim możemy dokładnie prześledzić
rozdział chromosomów.
Kolejny etap to już zwykła duplikacja komórek
ze zredukowanym materiałem genetycznym.
W wyniku tego podziału, do każdej komórki jajowej kobiety trafia połowa
chromosomów z 22 par i po jednym X z pary 23.
U mężczyzn połowa plemników dostaje chromosomy płciowe iks, a połowa - igrek.
Przy zapłodnieniu powstaje zygota posiadająca
44 chromosomy i po jednym chromosomie płci
od każdego z rodziców.
Jeśli dziecko otrzyma 2 chromosomy iks
urodzi się dziewczynka
a jeśli od ojca otrzyma igrek, czyli będzie miało
chromosomy X i Y, urodzi się chłopiec.
Widzisz więc, że o płci decyduje chromosom Y
przekazywany przez ojca.
O zasadach dziedziczenia genów na chromosomach płci opowiem
gdy schrupiesz orzeszka.
Na obu chromosomach płci znajdują się geny
odpowiedzialne za żeńskie i męskie cechy płciowe, czyli ogólnie rzecz biorąc za wszystko
to, na podstawie czego na pierwszy rzut oka odróżnimy chłopca od dziewczynki
albo panią od pana.
Ale okazuje się, że nie tylko takie geny są ulokowane w 23. parze.
Na chromosomie X znajdują się geny
kompletnie z płcią niezwiązane a odpowiedzialne na przykład
za prawidłowe widzenie barw.
Zaraz, jak to na iksach? A co z igrekiem?
No właśnie.
Tego akurat odcinka chromosomu
na igreku nie ma.
O czym to świadczy?
O tym, że u mężczyzny za obecność genu dominującego bądź recesywnego odpowiada tylko jeden z chromosomów płci.
Jest nim iks.
U kobiet oczywiście oba iksy biorą to na klatę.
Przełóżmy to na praktykę.
Prawidłowe widzenie barw to cecha dominująca
czyli gen kodujący tę cechę oznaczymy wielką literą D
a nieprawidłowe widzenie to...?
To daltonizm, brawo!
Pewnie domyślasz się, dlaczego geny daltonizmu mają takie litery?
A więc gen nieprawidłowego widzenia barw jest recesywny, czyli oznaczamy go małą literą d.
Pamiętaj, allel ten jest ulokowany na iksie.
Zdrowa mama, która prawidłowo widzi
ma więc 2 chromosomy X z dominującym genem dobrego widzenia
lub jeden z genem dominującym
a jeden z recesywnym.
W drugim przypadku duże D "przykrywa" recesywny gen daltonizmu.
Ale uwaga! Jeśli taki chromosom z malym d trafi do komórki jajowej, a wiadomo, że trafi
bo przecież w mejozie rozdziela się fifty-fifty
to gen daltonizmu może być dalej przekazywany dziecku.
Więc mama, owszem, jest zdrowa.
Prawidłowo widzi barwy.
Ale jest też nosicielką genu wadliwego.
Mama chora na daltonizm
musi mieć na obu iksach geny recesywne.
Czas na ojca.
Zdrowy tata ma gen dominujący i...
I nic więcej, bo na igreku nie ma genu daltonizmu.
Chory tata ma na iksie gen recesywny.
A co z nosicielem?
Musiałby mieć gen dominujący i recesywny
a w tym przypadku jest to niemożliwe.
Tym samym nie ma możliwości żeby tata był nosicielem.
Jest albo zdrowy, albo chory.
To dlatego znacznie więcej daltonistów rozpoznaje się wśród mężczyzn.
Wystarczy, że odziedziczą gen daltonizmu
od matki, a żaden drugi, dobry chromosom
nie obroni ich przed chorobą.
Niemal wyłączną domeną mężczyzn są też hemofilie, czyli ciężkie zaburzenia
w których krew nie chce krzepnąć i można umrzeć z jej upływu nawet po z pozoru niegroźnym zranieniu.
Otóż okazuje się, że gen kodujący prawidłowe krzepnięcie krwi, znajduje się również na X i dziedziczenie tej cechy wygląda niemal identycznie jak w przypadku daltonizmu.
Sprawdźmy to na przykładzie.
Jeśli matka jest nosicielką hemofilii, a ojciec
jest zdrowy, jakie jest prawdopodobieństwo
że ich dzieci będą chore na tę chorobę?
Pamiętaj, prawidłowe krzepnięcie krwi jest cechą dominującą, a nieprawidłowe recesywną.
Jeśli matka jest nosicielką, to posiada jeden chromosom z allelem dominującym
a jeden z recesywnym.
Do komórek jajowych trafi więc
i gen dominujący, i recesywny.
Jeśli ojciec jest zdrowy, to jego genotyp
to X z allelem dominującym i Y.
Do plemników trafiają odpowiednio: zdrowy X albo Y.
Po zapisaniu tego w tabeli
mamy następujące wyniki:
25% szans na chore dzieci
przy czym hemofilia dotknie tylko chłopców.
Znasz już zasady dziedziczenia chorób sprzężonych z płcią.
Czas na krótki sprawdzian.
Jakie są szanse na urodzenie chorych dzieci
jeśli ojciec ma daltonizm, a matka jest zdrowa
i jednocześnie jest homozygotą pod względem tego genu?
Zero procent!
Żadne z dzieci nie będzie mieć objawów daltonizmu, ale wszystkie dziewczynki przekażą wadliwy gen kolejnym pokoleniom.
Cechy sprzężone z płcią są kodowane na chromosomach płciowych X i Y
przy czym na X jest ich o wiele więcej.
Choroby sprzężone z płcią, jak daltonizm i hemofilia, ujawniają się częściej u mężczyzn
bo mają oni tylko jeden chromosom X.
Kobiety mogą być nosicielkami wadliwego genu
to znaczy, że jeśli odziedziczyły go tylko w jednym chromosomie X, nie chorują.
Dziś powiedzieliśmy sobie, jak dziedziczą się
choroby sprzężone z płcią.
O dziedziczeniu innych cech także tych pozytywnych, dowiesz się z innych filmów tej playlisty.
Ćwiczenia
Interaktywne ćwiczenia związane z tą wideolekcją.
Materiały dodatkowe
Inne zasoby do wykorzystania podczas zajęć z tego tematu.
