Z tego filmu dowiesz się:

  • co to jest ewolucja,
  • jakie są dowody na istnienie ewolucji.

Podstawa programowa

Pobieranie materiałów

wideo ekran podsumowujący napisy

Licencja: cc-by-nc-sa.svg

Poniższe materiały są udostępnione na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowej (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/deed.pl). Możesz je wykorzystywać wyłącznie jako całość, bez rozdzielania ich na indywidualne elementy składowe. Zabronione jest wycinanie, pobieranie, modyfikowanie, edytowanie i zmienianie elementów składowych (np. grafik, tekstów, dźwięków, logotypów). Licencja CC BY-NC-SA 4.0 nie obejmuje wykorzystywania elementów składowych w utworach pochodnych. Jeśli chcesz wykorzystać ten materiał w swoim niekomercyjnym projekcie, nie zapomnij wymienić jego autorów: Pi-stacja / Katalyst Education.

Transkrypcja

Kliknij na zdanie, aby przewinąć wideo do tego miejsca.

Wiesz co to ewolucja zbieżna? Na pewno tak, choć możesz nie znać tej nazwy. Weźmy oko człowieka i ośmiornicy albo skrzydło ważki i nietoperza. Wyglądają i zachowują się podobnie choć wyewoluowały u zupełnie różnych zwierząt i w zupełnie różnym czasie. Wszystko dlatego, że pełnią podobne funkcje. Oczy pozwalają widzieć a skrzydła służą do lotu. Jeśli przyjrzeć im się bliżej, można dostrzec że każdy narząd miał zupełnie inne początki a często zmieniał swoje przeznaczenie niejako po drodze. I dlatego, choć każdy robi to, co ma robić czasem przypomina to sięganie lewą ręką do nosa przez prawe ucho. Ewolucja często postępuje nie jak inżynier tworzący przemyślane konstrukcje, a potem realizujący je krok po kroku, lecz jak domorosły majsterkowicz, który buduje to czego mu potrzeba z tego co akurat ma pod ręką. Pomyśl o tym, oglądając nasz film. Ewolucja jako zjawisko nigdy nie dotyczy konkretnego, pojedynczego organizmu. By zobaczyć jej efekty, trzeba wielu pokoleń. Nie zawsze oznacza to wiele czasu bo na przykład kolejne pokolenia bakterii dzieli czasem ledwie 20 minut a myszy - kilka tygodni. Słonie czy duże drzewa potrzebują na zmianę pokoleń dziesięcioleci. Co to zatem znaczy, że organizmy ewoluują? To znaczy że z pokolenia na pokolenie ulegają zmianom. Jeśli takie zmiany są korzystne, to można powiedzieć że się utrwalają i prowadzą do powstania nowego gatunku. A skąd w ogóle wiemy, że jest coś takiego jak ewolucja, i że organizmy nie pojawiły się na Ziemi od razu w docelowym kształcie? Cóż, trochę tak, jak w policyjnym śledztwie. Gdy chcemy złapać przestępcę zbieramy dowody. Najlepiej bezpośrednie: odciski palców, ślady DNA,... Gdy takich nie ma, opieramy się na poszlakach dowodach pośrednich na przykład zeznaniach świadków. Tak samo w ewolucji. Tu też zbieramy odciski i ślady. Skamieniałości są to odciski śladów całych organizmów w skałach oraz zachowane w skale szczątki roślin i zwierząt. Nauka badająca takie szczątki to paleontologia. Dostarcza ona dowodów na istnienie gatunków których dziś próżno by szukać na świecie. Jeśli już mówimy o śladach, to właśnie w naszym kraju, niedaleko Zagnańska odkryto tropy, czyli ślady, najstarszych na świecie, czworonożnych zwierząt jakie wyszły z morza na ląd. Dzięki paleontologom wiemy, że były podobne do salamander, ale ich łapy miały już całkiem dobrze wykształcone palce. W skałach, mułach i żywicach pradawnych drzew możemy też znaleźć ślady liści, piór czy odciski kształtów rozmaitych roślin zwierząt, a nawet grzybów czy bakterii. Oczywiście nie każdy organizm dał radę zachować się przez miliony lat, aż do naszych czasów, a przynajmniej nie każdy miał na to równe szanse. Delikatne tkanki, jak skóra czy oczy szybko ulegają zniszczeniu. Łatwiej przetrwać takim elementom, jak drewno łupiny nasion, muszle, kości czy pazury. Dlatego to takie szczątki są najczęstszymi skamielinami. Skały takie, jak kreda czy niektóre wapienie to dosłownie sprasowane, skamieniałe pozostałości dawnych bezkręgowców i można w nich znaleźć skorupki mięczaków czy głowonogów. Zatopione w bursztynach, czyli żywicy pradawnych drzew, można również spotkać nieduże owady czy pajęczaki, ale stworzeń większych niż jaszczurka raczej w bursztynie nie spotkasz. Przed orzeszkiem mówiliśmy o skamielinach ale o ewolucji świadczą też tak zwane organizmy przejściowe, czyli takie które łączą w sobie cechy różnych grup. Ogniwem pośrednim jest a raczej był archeopteryks, czyli po naszemu praptak. Miał długi ogon, jak gady i dziób wyposażony w zęby. Był jednak pokryty piórami, a z budowy kości wynika, że być może potrafił już latać czy raczej podlatywać. Takich organizmów przejściowych jest więcej. Sejmuria łączy w sobie na przykład cechy gada i płaza, a tiktaalik - ryby i płaza. Sądzisz, że takie ogniwa przejściowe to przeszłość, bo przecież ewolucja stale idzie do przodu? Otóż nie. Wokół nas wciąż żyją relikty, czyli organizmy które są żywą skamieniałością na przykład dziobak. Ten australijski torbacz składa jaja, jak gady ale jest owłosiony jak porządny ssak no i karmi swoje młode mlekiem. O roślinnych żywych skamielinach opowiadamy więcej w innych filmach ale możemy tu wymienić choćby miłorzęby i skrzypy. Inną dziedziną, dzięki której możemy się wiele dowiedzieć o kolejach ewolucji jest anatomia porównawcza. Porównuje ona schematy budowy różnych organizmów i na tej podstawie wysnuwa wnioski co do ich wzajemnego pokrewieństwa. Jeśli z porównania wynika, że nawet z pozoru bardzo różniące się organizmy są ze sobą spokrewnione, nauka uznaje to za pośredni dowód ewolucji. Trochę tak, jak śledczy, który co prawda nie ma naocznego świadka z miejsca przestępstwa ale może wnioskować, co się wydarzyło na podstawie nagrań z okolicznych kamer monitoringu. Weźmy teraz kończyny górne wszystkich kręgowców i przeanalizujmy ich szkielet. Chodź z pozoru płetwa ryby, skrzydło ptaka łapa kreta i dłoń człowieka są bardzo różne wszystkie mają podobny układ kości, stawów i mięśni. Takie narządy określamy mianem homologicznych. To znaczy, że pochodzą od jednej prałapy jakiegoś praprzodka, tyle że z czasem zaczęły się od siebie różnić w zależności od pełnionych funkcji. Są i takie narządy, albo nawet całe organizmy które na oko wydają się bardzo podobne ale gdy zajrzeć do środka mają kompletnie inną budowę. Inne jest też ich pochodzenie. O takich narządach lub organizmach mówimy że są analogiczne. Przykładem mogą być nie tylko skrzydła ptaka i motyla, ale też całe organizmy na przykład szybujące ssaki takie jak lotopałanki, łasicoloty i akrobatki. Każdy pochodzi z zupełnie innej rodziny ale chęć szybowania sprawiła że upodobniły się wyglądem. Narządy analogiczne też uznaje się za pośrednie dowody ewolucji. W tym przypadku chodzi o ewolucję zbieżną czyli dążenie różnymi środkami do tego samego celu, na przykład latania. Dowodem na to, że wszystkie obecnie żyjące gatunki miały kiedyś wspólnego praprzodka jest chemiczny skład organizmów i budowa ich komórek. Całe ziemskie życie tworzy zestaw cukrów tłuszczy, białek i kwasów nukleinowych. Każdy organizm złożony jest z komórek o podobnej budowie. Procesy w nich zachodzące oparte są na tych samych zasadach, niezależnie czy chodzi o amebę, czy słonia. Te same 20 aminokwasów. Takie same cztery zasady azotowe w DNA. Im więcej zresztą podobieństw w materiale genetycznym, tym bliżej siebie dane organizmy siedzą na ewolucyjnym drzewie życia. A wiesz, że śladów ewolucji możesz poszukać także... w sobie? Chodzi o tak zwane narządy szczątkowe czyli takie, które mogły kiedyś pełnić ważne funkcje ale u współcześnie żyjących potomków takiego organizmu nie mają większego znaczenia. Jeśli pomacasz się w miejscu, gdzie plecy tracą swą szlachetną nazwę, na końcu kręgosłupa wymacasz może kość guziczną, zwaną zresztą nieprzypadkowo ogonową. Narządem szczątkowym jest też u nas, ludzi wyrostek robaczkowy - pozostałość po części jelita trawiącej u roślinożerców celulozę. Jeśli uważnie nas oglądasz, bez trudu potrafisz wymienić cztery dowody na istnienie ewolucji. Takie dowody to na przykład: Kość ogonowa, dziobak skrzydło nietoperza i ludzka ręka kość mamuta. Jeśli u ciebie dowody są inne, to też dobrze bo dowodów na ewolucję jest wiele. Ewolucja to proces stopniowo utrwalanych w kolejnych pokoleniach zmian, które prowadzą do powstania nowych gatunków. Dowodami na ewolucję są: skamieniałości organizmy przejściowe żywe skamieniałości - relikty budowa chemiczna organizmów narządy homologiczne, narządy szczątkowe. Niech twoja wiedza o ewolucji, po obejrzeniu naszego filmu wejdzie na wyższy poziom złożoności, a Ty wpraw w ruch narząd homologiczny z płetwą i klepnij nim przycisk łapki w górę.

Lista wszystkich autorów

Scenariusz: Angelika Apanowicz

Lektor: Weronika Brzezińska

Konsultacja: Angelika Apanowicz

Grafika podsumowania: Magdalena Adamska

Materiały: Weronika Brzezińska, Magdalena Adamska

Kontrola jakości: Małgorzata Załoga

Zdjęcia: Weronika Brzezińska, Magdalena Adamska, Patrycja Ostrowska, Joseph Caliva

Napisy: Andrzej Pieńkowski, Раїса Скорик

Montaż: Weronika Brzezińska, Magdalena Adamska

Animacja: Weronika Brzezińska, Magdalena Adamska

Opracowanie dźwięku: Aleksander Margasiński

Produkcja:

Katalyst Education

Lista materiałów wykorzystanych w filmie:

Muzeum Ewolucji Instytutu Paleobiologii PAN (dziękujemy!)
edmondlafoto (Licencja Pixabay)
3534679 (Licencja Pixabay)
JUN HO LEE (Licencja Pexels)
KoolShooters (Licencja Pexels)
stux (Licencja Pixabay)
TRAPHITHO (Licencja Pixabay)
pxhere (CC0)
Freepik (Licencja Flaticon)
Alfokrads (CC BY-SA 4.0)
adege (Licencja Pixabay)
adege (Licencja Pixabay)
The Sound of Dinner (CC BY 2.5)
Tom Fisk (Licencja Pexels)
Vimeo (Licencja Pexels)
Distill (Licencja Pexels)
cottonbro (Licencja Pexels)
Xing, L., Stanley, E.L. i inni (CC BY 4.0)
Oregon State University (CC BY-SA 2.0)
Chen Yu (CC BY-SA 4.0)
Seweryn Olkowicz (CC BY-SA 3.0)
svg by Sceptic view - gif extracted by MaxxL (CC0)
Cary Bass (CC BY-SA 3.0)
Benjamint444 (CC BY-SA 3.0)
Ltshears (CC BY-SA 3.0)
Ryan McMinds (CC BY 4.0)
LionFive (Licencja Pixabay)
RoyBuri (Licencja Pixabay)
jersnav (Licencja Pixabay)
Arturocorchuelo1 (Licencja Pixabay)
Pressmaster (Licencja Pexels)
Robert Niedźwiedzki (CC BY-SA 3.0)
Per E. AHLBERG (CC BY-SA 4.0)
FlickrVideos (Licencja Pixabay)
Kanechka (Licencja Pixabay)
MUSE (CC BY-SA 3.0)
Gunnar Creutz (CC BY-SA 4.0)
Emőke Dénes (CC BY-SA 4.0)
Frank Vincentz (CC BY-SA 3.0)
Dr. David Midgley (CC-BY-SA-2.5)
Mcy jerr (CC BY-SA 3.0)
macrovector (Licencja Freepik)
macrovector (Licencja Freepik)
brgfx (Licencja Freepik)
brgfx (Licencja Freepik)
kjpargeter (Licencja Freepik)
christels (Licencja Pixabay)
suju-foto (Licencja Pixabay)
bstad (Licencja Pixabay)
rawpixel.com (Licencja Freepik)
smarko (Licrncja Pixabay)
Couleur (Licencja Pixabay)
ajoheyho (Licencja Pixabay)
brigachtal (Licencja Pixabay)
skylarvision (Licencja Pixabay)
USGS Bee Inventory and Monitoring Lab from Beltsville (Domena publiczna)
Pexels (Licencja Pexels)
Freepik (Licencja Flaticon)
Freepik (Licencja Flaticon)
Berkshire Community College Bioscience Image Library (Domena publiczna)
Zichrini (Licencja Pixabay)
Michelet-密是力 (CC BY-SA 4.0)
Conty (Domena publiczna)
Bernard DUPONT (CC BY-SA 2.0)
Greg Tasney (CC BY-SA 4.0)
Joe McKenna (CC BY 2.0)
alexman89 (Licencja Pixabay)
RoyBuri (Licencja Pixabay)
BJB_Photos (Licencja Pixabay)
cottonbro studio (Licencja Pexels)
George Morina (Licencja Pexels)

Licencja:

Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowej

cc-by-nc-sa.svg