Jest wielkości kota, brązowy, puchaty i uroczy. Za młodu ma zielone oczy i miękkie uszy oraz siekacze, które rosną zresztą przez całe życie, jak u myszy. Środkowych, bardzo długich palców rąk używa do opukiwania drzew, w których szuka swojego przysmaku - larw owadów i jest... naszym przodkiem. Palczak madagaskarski, bo o nim tu mowa należy do naczelnych, czyli jest dalekim ewolucyjnym krewniakiem goryli, szympansów i nas - ludzi. W tym filmie opowiem Ci o krętych ścieżkach ewolucji, od palczaka do człowieka. Palczak, a potem długo nic... i my? Wręcz przeciwnie. Droga od niewielkich naczelnych do Homo sapiens, czyli człowieka rozumnego była kręta i wyboista, z wieloma ślepymi uliczkami i zaułkami. W tym filmie spróbuję ją trochę uprościć i wypłaszczyć, dla Twojej wygody. Patrząc na palczaka trochę trudno sobie wyobrazić, że to nasz krewniak ale są przecież małpy o wiele bardziej do nas podobne - człekokształtne. Przychodzi ci do głowy jakiś gatunek? Jeśli na twojej liście jest orangutan, goryl i szympans, to brawo! Najbliżej nam do tych ostatnich. Dzielimy z nimi, według różnych szacunków od 96% do niemal 99% materiału genetycznego. Dużo? I dużo, i mało. Bardziej obrazowym byłoby powiedzieć że tych różnic jest 10 razy mniej niż między podobnymi przecież, myszą a szczurem ale jednak 10 razy więcej niż między dwojgiem niespokrewnionych ze sobą ludzi. Z małpami naczelnymi dzielimy pięciopalczaste dłonie z przeciwstawnym kciukiem paznokcie zamiast pazurów i duże skierowane do przodu oczy pozwalające precyzyjnie oceniać odległość. Podobnie jak one, rozmnażamy się przez cały rok, rodząc zwykle tylko jedno młode. Patrząc na naszych naczelnych kuzynów jaka różnica najbardziej rzuca Ci się w oczy? Pewnie postawa. My chodzimy wyprostowani, na dwóch nogach. Orangutany, goryle i szympansy chodzą na czworakach. Kolejna różnica? Długaśne ręce. Tak, u naczelnych możemy mówić o rękach bo są niemal tak zwinne jak nasze. Ich długość pozwala małpom na zwinne poruszanie pośród drzew tak zwanym ruchem brachiacyjnym. I wreszcie... stopy. U małp człekokształtnych, to w zasadzie druga para rąk o długich, chwytnych palcach. Patrząc na nasze stopy z króciutkimi paluszkami, aż trudno sobie wyobrazić, że też kiedyś tak wyglądały. Więcej różnic znajdziesz na planszy. Widzisz, że mimo bliskiego pokrewieństwa dużo czasu musiało upłynąć, by z przodka podobnego współczesnym szympansom wyewoluował dwunożny człowiek rozumny. Zapraszam cię w podróż w zamierzchłą przeszłość, tropami tej ewolucji. Jakieś 6-7 milionów lat temu w środkowej Afryce żył sobie sahelantrop uznawany przez wielu za wspólnego przodka szympansów i ludzi. Najprawdopodobniej przebywał głównie na drzewach, ale być może w poszukiwaniu ziaren i padliny schodził też na ziemię. Kolejnym ogniwem w ewolucji człowieka mógł być żyjący ok. 4,4 mln lat temu ardipitek. Ten niewielki małpolud, trybem życia niewiele różnił się od sahelantropa choć prawdopodobnie więcej czasu spędzał na ziemi i potrafił dłużej chodzić na dwóch nogach. Pierwszym prawdziwym przodkiem linii Homo był zapewne australopitek. Ten bywalec otwartych, trawiastych terenów przemierzał Afrykę między 4,2 miliona a jednym milionem lat temu. Z pewnością był już dwunożny, bo jego stopy utraciły przeciwstawny paluch. Żywił się bardzo twardym, głównie roślinnym pokarmem, o czym świadczą masywne szczęki i mocno pościerane zęby nawet u młodych osobników. By móc przenosić jedzenie na większe odległości na przykład, by dać je samicy potrzebne mu były wolne ręce które okazały się też przydatne przy tworzeniu narzędzi wspomagających polowanie na małe zwierzęta i odganianie drapieżników. Tak narodziło się kolejne ogniwo w naszym rodowodzie - człowiek zręczny. Po łacinie: Homo habilis. Posługiwanie się narzędziami i tworzenie obozowisk, to cechy wyróżniające tego naszego przodka. Na dobre wprowadził też do swojego jadłospisu mięso, choć głównie w postaci padliny a dzięki dodatkowi białka jego mózg zaczął rosnąć aż do 750 cm sześciennych. Jeśli chcesz zapamiętać tę nazwę to podrzucam Ci słówko "habilitacja". To też zdatność, umiejętność w jakiejś dziedzinie. Dla Homo habilis tą dziedziną było dopasowanie się do panujących warunków i ekspansja poza Afrykę. I właśnie zmiana warunków doprowadziła do kolejnego ewolucyjnego skoku. Afrykański las ustąpił miejsca sawannom i stepom, a w wysokich trawach trudno wypatrzeć zarówno obiad jak i niebezpieczeństwo. Poza zręcznością w wytwarzaniu narzędzi dobrze było umieć rozeznać się w terenie. Nasz kolejny przodek coraz pewniej czuł się na dwóch nogach. Od wyprostowanej postawy wziął swą nazwę Homo erectus. Jeśli kojarzysz ją z erekcją, to prawidłowo. Człowiek wyprostowany zaczął przemierzać nasz świat, nie tylko Afrykę ale i Eurazję już około dwóch milionów lat temu. Przez długi czas żył więc równolegle z australopitekami. Rozwijał kunszt tworzenia narzędzi, polował i do tego posługiwał się ogniem. Pozwoliło mu to osiągnąć rozmiary porównywalne z człowiekiem współczesnym choć jego mózg był nieco mniejszy miał około 1000 cm sześciennych. Był tak skuteczny, że ostatnie jego ślady pochodzą sprzed zaledwie 200 000 lat. W naszym klimacie, w Europie pojawił się neandertalczyk około 250 000 lat temu boczna gałąź ewolucyjna naszego gatunku uznawana przez wielu wręcz za odrębny gatunek Homo neandertalensis. Wiemy o nim, że umiał wytwarzać skomplikowane narzędzia, tworzył sztukę i chował swoich zmarłych. Być może umiał też artykułować dźwięki a więc posługiwał się mową. Żył jeszcze 24 000 lat temu w niewielkich, rodzinnych grupach ale żyjący równolegle człowiek rozumny czyli nasz współczesny gatunek wyparł go bo był agresywniejszy, tworzył większe stada i lepiej radził sobie ze zmianami klimatu. Ostatecznie neandertalczycy wyginęli zaś Homo sapiens przetrwał a jego rozwój trwa po dziś dzień. Analiza DNA wskazuje jednak, że przynajmniej Europejczycy mają w sobie cztery-pięć procent genów neandertalskich. Oznacza to, że gatunki się krzyżowały. Może zadajesz sobie pytanie, kiedy człowiek pojawił się po raz pierwszy na terenie Polski? Pierwsze na ziemiach polskich ślady człowieka z gatunku Homo erectus odkryto na Śląsku a pochodzą one sprzed około 800 000 lat. Nasz praprzodek zostawił po sobie narzędzia kamienne i kości ssaków, którymi się żywił. Po neandertalczykach zostały głównie narzędzia kamienne i krzemienne oraz pierwszy znany piec do wędzenia mięsa. Ślady te mają od 220 tys. do 110 tys. lat. Zadanie dla Cebie. Wymień trzy cechy typowo ludzkie. Wyprostowana postawa, mowa redukcja owłosienia na ciele. To jeszcze jedno zadanie. Dopasuj nazwy łacińskie do ich polskich znaczeń. Człowiek rozumny - Homo sapiens Człowiek wyprostowany - Homo erectus Człowiek zręczny - Homo habilis. W ewolucji człowieka najważniejsze ogniwa to: australopitek, człowiek zręczny człowiek wyprostowany człowiek neandertalski, człowiek rozumny. Oglądając nasz film, zapewne wzbogaciłeś swoją wiedzę, by stać się bardziej rozumnym. Zanim przejdziesz do postawy wyprostowanej by rozprostować kości, dowiedź swej zręczności, klikając nam łapkę w górę.