Z tego filmu dowiesz się:

  • jakie oddziaływania między gatunkami są antagonistyczne,
  • na czym polega konkurencja wewnątrzgatunkowa i międzygatunkowa, pasożytnictwo, drapieżnictwo i roślinożerność.

Podstawa programowa

Pobieranie materiałów

wideo ekran podsumowujący napisy

Licencja: cc-by-nc-sa.svg

Poniższe materiały są udostępnione na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowej (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/deed.pl). Możesz je wykorzystywać wyłącznie jako całość, bez rozdzielania ich na indywidualne elementy składowe. Zabronione jest wycinanie, pobieranie, modyfikowanie, edytowanie i zmienianie elementów składowych (np. grafik, tekstów, dźwięków, logotypów). Licencja CC BY-NC-SA 4.0 nie obejmuje wykorzystywania elementów składowych w utworach pochodnych. Jeśli chcesz wykorzystać ten materiał w swoim niekomercyjnym projekcie, nie zapomnij wymienić jego autorów: Pi-stacja / Katalyst Education.

Transkrypcja

Kliknij na zdanie, aby przewinąć wideo do tego miejsca.

Są w przyrodzie historie których nie wymyśliłby nawet najlepszy scenarzysta thrillerów. Posłuchaj. Jest sobie ślimak o nazwie bursztynka pospolita. Żerując na liściach może trafić na jaja pasożytniczej przywry. W ciele ślimaka przywra się rozwija i żeruje ale to jej nie wystarcza i wnika do czułków. Taki czułek z przywrą w środku zyskuje bardzo charakterystyczny wygląd. Powiększa się, przybiera jaskrawe kolory i zaczyna pulsować w sposób do złudzenia przypominający ruch gąsienicy. Przyciąga w ten sposób uwagę ptaków owadożernych, które atakują ślimaka pieczętując jego los. Pogarszają jednak i swój bo przywra dojrzewa w ich jelitach i składa jaja które z ptasią kupą trafiają na nadwodne rośliny gdzie zjadają je kolejne ślimaki bursztynki. W tej historii mamy łakomstwo oszustwo i morderstwo. O panujących w przyrodzie zależnościach które fachowo określamy jako antagonistyczne opowiem Ci w tej lekcji. Może znasz to uczucie, kiedy dostajesz na urodziny hulajnogę. Dokładnie taką samą, jak kolega tylko szarą, a on ma zieloną. Nie wydaje ci się, że zielona jest fajniejsza a może nawet lepiej skręca? Podobnie bywa w przyrodzie. Często organizmy o bardzo podobnych wymaganiach konkurują ze sobą. Taka konkurencja międzygatunkowa ma miejsce na przykład między zwierzętami które gnieżdżą się w dziuplach. Jest o co się bić, bo przygotowanie dobrej dziupli wymaga nakładu energii umiejętności oraz czasu. Całkiem nieźle kunszt ten opanowały dzięcioły. Co więcej, para dzięciołów przygotowuje przed sezonem kilka dziupli ale do lęgu wykorzystuje tylko jedną z nich. Na dzięciolą rozrzutność liczą na przykład sowy włochatki, kawki, kuny a nawet osy czy nietoperze. Wszyscy biją się o taką super dziuplę. Kto wygra, ten zyskuje lepszą szansę na rozmnożenie i wychowanie potomstwa. Nie tylko lokum może być powodem konkurencji. Wśród gatunków o zbliżonych upodobaniach żywieniowych, jak na przykład myszy domowe i norniki, też trwa wyścig. Każdy z konkurentów chce zakładać gniazda tam, gdzie jest najwięcej pożywienia. W tym przypadku głównie nasion zbóż bo to ułatwia wykarmienie potomstwa. Wygrywa ten, który zapewni rodzinie lepsze do rozwoju warunki. Konkurencja międzygatunkowa zwykle prowadzi do wyparcia słabszego gatunku przez ten lepiej radzący sobie w danych warunkach. Pokonany gatunek w efekcie albo migruje na tereny o mniejszej konkurencji albo zmienia swoje wymagania co do środowiska. Najsilniej jednak konkurują ze sobą osobniki należące do jednego gatunku. Oczywiście dlatego, że konkurują o ten sam pokarm, dostęp do światła, wody czy o samice. Przegrane osobniki często zmuszone są opuścić stado i szukać szczęścia gdzie indziej albo tracą szansę na przedłużenie swoich genów. Nie tylko zwierzęta konkurują o przetrwanie. Weźmy rośliny. Na przykład nasze uprawne zboża. Ich silnymi konkurentami są chwasty które rosną szybciej, przez co szybko przerastają rośliny uprawne, odbierając im wodę, składniki pokarmowe i światło. W ekosystemach naturalnych też możemy spotkać się z bezwzględnym wykaszaniem konkurencji. Mistrzami wypierania innych gatunków są na przykład buki i orzechy. Przez system korzeniowy drzewa te wydzielają do gleby substancje, które ograniczają kiełkowanie i wzrost innych roślin. Jeśli będziesz kiedyś w lesie bukowym albo zobaczysz rosnący orzech włoski zwróć uwagę na to, że pod tymi drzewami prawie nic nie rośnie. Przyjrzyjmy się jeszcze innym relacjom między gatunkami. Znasz na pewno taką sytuację gdy jeden organizm rozwija się kosztem zdrowia a nawet życia drugiego. Jeśli mówisz, że to pasożytnictwo - brawo! Pasożyt stale lub czasowo żyje kosztem swojego żywiciela, zwanego też gospodarzem. Spotykamy je wśród wszystkich grup organizmów. Pasożyty żyjące wewnątrz organizmu żywiciela nazywamy wewnętrznymi, a te które żyją na ciele? Na przykład wczepione w skórę? Jasne! To pasożyty zewnętrzne. Wewnętrzne mają zapewnione schronienie stałą temperaturę oraz pokarm gotowy do wchłonięcia. Do takich należą na przykład glista ludzka tasiemiec czy ameba. Omawiamy je szczegółowo w innych naszych filmach. Zewnętrzne część życia spędzają z dala od żywiciela. Wczepiają się w skórę gospodarza jak kleszcz czy pijawka, albo bytują w sierści lub we włosach, jak pchły i wszy. Wiele pasożytów żeruje też na lub w roślinach. Mogą to być zwierzęta, jak nicienie glebowe larwy i dorosłe owady, ale także inne rośliny jak kanianki czy zarazy, albo grzyby jak rdza źdźbłowa i huby. Pasożytnictwo to jednak jeszcze nie najgorsza z relacji antagonistycznych spotykanych w przyrodzie. Może być gorzej. Ale o tym - po orzeszku. Trudno o bardziej antagonistyczną relację niż taką, w której jeden gatunek zabija drugi by się nim żywić. Pomyśl o sytuacji, w której jeden organizm korzysta, a drugi traci część organów a nawet życie. Co ci przychodzi na myśl? Odpowiedzią może być drapieżnictwo lub roślinożerność. Przyjrzyjmy się najpierw drapieżnikom. By skutecznie polować na swoje ofiary muszą mieć odpowiednio sprawne zmysły by dostrzec albo usłyszeć ofiarę odpowiednio wytrzymałe mięśnie by dogonić zdobycz czy mocne szczęki i ostre zęby by ją rozszarpywać i zjadać. Wśród zwierząt taki sposób zdobywania pokarmu jest popularny i obecny w każdej gromadzie. Na pewno potrafisz podać kilka przykładów par: drapieżnik-ofiara. Moje typy to: wąż eskulapa i mysz polna czy kuna i kura. Żeby uniknąć drapieżnika ofiary też wytwarzają właściwe sobie przystosowania. A to twarde muszle i trudne do skruszenia pancerze a to ostre kolce, barwy maskujące czy szybkość. Mimo wszystko często nie dają rady obronić się przed atakiem. Mniej dramatyzmu widzimy w zależności: roślinożerca-roślina. Tu ofiara często przeżywa. Traci jedynie część ciała na przykład trochę liści, gałązek czy kwiatów. Rzadko zdarza się, żeby roślinożerca zeżarł całe drzewo, kępę trawy, czy pole żyta. Podasz kilka przykładów roślinożerców? Jeśli zastanowisz się chwilę, z pewnością przyjdzie ci do głowy nasza poczciwa krowa i jej kuzyni przeżuwacze: koza czy osioł. Pamiętaj jednak że roślinożerność jest w przyrodzie bardzo powszechna. Praktykują ją owady - choćby pszczoły mięczaki, niektóre jaszczurki i wiele gatunków ryb dlatego trudno wskazać jakieś wspólne dla wszystkich przystosowania. Zadanie dla Ciebie. Wymień cztery antagonistyczne zależności między organizmami. Jeśli masz: konkurencję, pasożytnictwo drapieżnictwo i roślinożerność Brawo dla Ciebie! Zależności antagonistyczne to negatywne interakcje między organizmami. Wyróżniamy wśród nich konkurencję pasożytnictwo, drapieżnictwo i roślinożerność. Konkurencja może być wewnątrzgatunkowa lub międzygatunkowa. Zachodzi między osobnikami zasiedlającymi to samo środowisko i mającymi podobne potrzeby życiowe. Pasożytnictwo to zależność, w której jeden organizm żyje kosztem drugiego zwanego żywicielem lub gospodarzem. Pasożyty mogą być zewnętrzne lub wewnętrzne. Drapieżnictwo i roślinożerność to zależności w których jeden organizm odżywia się drugim często prowadząc do jego śmierci. Na dzisiaj to już wszystko. Obejrzyj pozostałe filmy z tej playlisty a po więcej materiałów zajrzyj na naszą stronę: pi-stacja.tv

Lista wszystkich autorów

Scenariusz: Angelika Apanowicz

Lektor: Weronika Brzezińska

Konsultacja: Angelika Apanowicz

Grafika podsumowania: Patrycja Ostrowska

Materiały: Weronika Brzezińska, Patrycja Ostrowska

Kontrola jakości: Małgorzata Załoga

Napisy: Małgorzata Załoga, Анна Альохіна

Montaż: Patrycja Ostrowska, Weronika Brzezińska

Opracowanie dźwięku: Aleksander Margasiński

Produkcja:

Katalyst Education

Lista materiałów wykorzystanych w filmie:

Ron Lach (Licencja Pexels)
Creative Commons Media (CC BY 3.0)
SSAFT2 (CC BY 3.0)
alexidp6 (CC BY 3.0)
Alexander Gorlin (CC BY 3.0)
vectorpocket (Licencja Freepik)
rawpixel.com (Licencja Freepik)
valadzionak_volha (Licencja Freepik)
Ron Lach (Licencja Pexels)
Limva.pl (Licencja Pexels)
Mut Chann (Licencja Pexels)
Kelly (Licencja Pexels)
sayedm360 (CC BY 3.0)
Pascal Dihé (CC BY-SA 4.0)
Jean-Pol GRANDMONT (CC BY-SA 3.0)
Zlatin Georgiev (Licencja Pexels)
Magda Ehlers (Licencja Pexels)
brgfx (Licencja Freepik)
Zlatin Georgiev (Licencja Pexels)
Raffinger Enikö (CC BY-SA 3.0)
Stanislaw Szydlo (CC BY-SA 3.0)
emirkhan bal (Licencja Pexels)
GKVP (Licencja Pexels)
SwissHumanity (Licencja Pexels)
Magda Ehlers (Licencja Pexels)
David Dibert (Licencja Pexels)
Pixabay (Licencja Pexels)
Leon Woods (Licencja Pexels)
Kelly (Licencja Pexels)
Selena von Eichendorf (CC BY-SA 3.0)
Free Videos (Licencja Pexels)
Bogdan Krupin (Licencja Pexels)
fauxels (Licencja Pexels)
Sergey Semenov (Licencja Pixabay)
JPRO REC (Licencja Pexels)
Indigo Blackwood (Licencja Pexels)
Markus Antonius Scheffler (Licencja Pexels)
Stig Nygaard (CC BY 2.0)
Francesco Veronesi (CC BY-SA 2.0)
Francesco Veronesi (CC BY-SA 2.0)
Andy Morffew (CC BY 2.0)
hedera.baltica (CC BY-SA)
john.purvis (CC BY 2.0)
gailhampshire (CC BY 2.0)
U.S. Fish and Wildlife Service Northeast Region (Domena publiczna)
Richard Adams (CC BY 2.0)
Andy Belshaw (CC BY 2.0)
ulleo (Licencja Pixabay)
Nick Goodrum (CC BY 2.0)
Ralphs_Fotos (Licencja Pixabay)
Anthony (Licencja Pexels)
Icongeek26 (Licencja Flaticon)
simon lindfield (Licencja Pexels)
pictavio (Licencja Pixabay)
Megan Marrs (CC BY 2.0)
Ravi Kant (Licencja Pexels)
Icongeek26 (Licencja Flaticon)
Freepik (Licencja Flaticon)
Plantagenet (GNU FDL 1.2)
Xiaohong Wang (Domena publiczna)
U.S. CDC Division of Parasitic Diseases (Domena publiczna)
InspiredImages (Licencja Pixabay)
Anna M. Sawicka (CC BY-SA 4.0)
Yue Jin (Domena publiczna)
ROMAN ODINTSOV (Licencja Pexels)
Magda Ehlers (Licencja Pexels)
Freepik (Licencja Flaticon)

Licencja:

Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowej

cc-by-nc-sa.svg