Tradycje ochrony przyrody w Polsce mają niemal tyle lat, ile liczy sobie nasza państwowość. Co prawda początkowo ograniczały się do... ograniczania. Prawo do połowów oraz polowań na konkretną zwierzynę przysługiwało na przykład tylko szlachcie albo i samemu królowi. Stąd nadawany niektórym gatunkom przydomek: królewski. Takim królewskim gatunkiem był żubr. Polowanie na te zwierzęta bez królewskiego zezwolenia, karano śmiercią. By przywrócić te majestatyczne zwierzęta naturze, w 1923 roku założono Międzynarodowe Towarzystwo Ochrony Żubra. Do odtworzenia gatunku wykorzystano osobniki żyjące w ogrodach zoologicznych i zwierzyńcach. Aby ułatwić im aklimatyzację w naturze niedługo po wypuszczeniu pierwszych osobników do Puszczy Białowieskiej na jej terenie utworzono park narodowy. Obecnie na świecie żyje ponad sześć tysięcy żubrów, a gatunek został przeniesiony do niższej kategorii zagrożenia wyginięciem. Może udało Ci się pojechać z klasą na wycieczkę do pobliskiego rezerwatu przyrody, albo masz w okolicy park krajobrazowy? Wiesz, że to obszary, na których przyroda cieszy się szczególnymi względami i podlega ochronie, ale czy wiesz, czym się taka ochrona różni w różnych miejscach? O tym właśnie chcę Ci opowiedzieć. Niemal 1/3 powierzchni naszego kraju jest objęta jakąś formą ochrony przyrody. Można je z grubsza podzielić na dwie kategorie: obszarowe i indywidualne. Wśród tych pierwszych najbardziej restrykcyjne zasady ochrony przyrody obowiązują w parkach narodowych. Mamy ich w Polsce 23. Każdy obejmuje duży obszar nie mniej niż 1000 hektarów na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe. Z terenami parków narodowych częściowo pokrywają się też granice rezerwatów biosfery UNESCO, których jest w Polsce 11, oraz obszary chronione na podstawie konwencji ramsarskiej. Te obejmują 19 terenów wodno-błotnych i żyjące na nich gatunki, zwłaszcza ptactwa. Przyrodę, zarówno całe ekosystemy, jak ostoje i siedliska roślin, zwierząt czy grzybów można chronić też dzięki systemowi rezerwatów. Pojedynczy rezerwat może być o wiele mniejszy obszarowo od parku narodowego ale w sumie jest ich w kraju ponad 1500. Zwykle tworzony jest dla ochrony jednego, wybranego elementu środowiska. Na przykład unikalnej populacji storczyka albo zagrożonego gatunku ptaka. Ochrona może być w nim jeszcze ściślejsza niż w parku narodowym, łącznie z pełnym zakazem wstępu i wszelkiej działalności. Mniej restrykcyjne zasady obowiązują w parkach krajobrazowych. Tworzy się je, by chronić wartości przyrodnicze historyczne i kulturowe oraz krajobrazowe na danym obszarze, ale dopuszcza się tam działalność człowieka, o ile nie wyrządza ona szkód w środowisku i nie prowadzi do degradacji krajobrazu. Najmniej ograniczeń dla ludzi istnieje w obrębie obszarów chronionego krajobrazu. Takie tereny stanowią około dwóch trzecich wszystkich obszarów chronionych w kraju i obejmują miejsca istotne ze względu na walory turystyczne i przyrodnicze albo pełniące funkcję korytarzy ekologicznych. Obecnie w Polsce jest 407 takich obszarów. Mamy też w Polsce miejsca objęte unijną dyrektywą Natura2000. Należą tu obszary mające znaczenie dla całej Unii Europejskiej, utworzone w celu ochrony populacji dziko występujących ptaków lub siedlisk przyrodniczych, będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty. Wyznaczono 1007 takich obszarów które razem obejmują około 20% powierzchni naszego kraju, głównie słabo zaludnionych terenów leśnych. Można tu prowadzić działalność gospodarczą rolniczą, leśną, łowiecką i rybacką o ile nie wpływa to negatywnie na żyjące tam gatunki. Równie ważne jak ogólnokrajowe, są i lokalne inicjatywy na rzecz ochrony przyrody, takie jak tworzenie użytków ekologicznych. Pod tą nazwą rozumiemy naturalne zbiorniki wodne śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy starorzecza, skarpy, ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania rzadkich lub chronionych gatunków roślin zwierząt i grzybów. Takich lokalnych, chronionych użytków mamy ponad 7 500. Przed orzeszkiem mówiliśmy o ustawowym wyłączeniu pewnych terenów spod nieskrępowanej działalności człowieka. Ochronie mogą też jednak podlegać pojedyncze elementy natury o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej historycznej lub krajobrazowej. Takie jednostki można uznać za pomniki przyrody. To miano przysługuje zarówno tworom ożywionym, głównie drzewom jak i nieożywionym, jak głazy narzutowe wodospady, czy jaskinie. Nie wolno ich niszczyć, ani prowadzić w pobliżu żadnej działalności, która mogłaby im zagrażać. Drzewa stanowiące pomniki przyrody podlegają ochronie aż do samoistnego całkowitego rozpadu, chyba że bezpośrednio zagrażają ludziom. Jeszcze inny zakres ma ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów. Na chronione gatunki nie wolno polować płoszyć ich, niszczyć ich siedlisk ani pozyskiwać ich do celów handlowych. Dotyczy to gatunków dziko występujących rzadkich, endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem. Obecnie w Polsce ponad 1800 gatunków objętych jest całkowitą lub częściową ochroną a te najrzadsze lub wręcz uznane za wymarłe w stanie dzikim, umieszcza się w Polskiej Czerwonej Księdze. Ochrona przyrody to nie tylko jej zachowywanie w stanie jak najmniej przekształconym przez człowieka. To także aktywne działania, dzięki którym można przywrócić do naturalnych siedlisk gatunki, które tam już wyginęły w wyniku nieprzemyślanych aktywności człowieka. Przykładami zakończonej sukcesem restytucji czyli odbudowy populacji, oraz reintrodukcji czyli wypuszczenia tej populacji do pierwotnie zajmowanego środowiska w celu jego ponownego zamieszkania są żubry, o których opowiadaliśmy na początku filmu, i bobry. Warto chronić przyrodę, póki ją mamy w stanie niezmienionym, bo nie zawsze udaje się później odwrócić dokonane zniszczenia. Jeśli oglądasz uważnie, z pewnością potrafisz wymienić przynajmniej trzy formy obszarowej ochrony przyrody w naszym kraju. Wśród twoich odpowiedzi powinny się znaleźć parki narodowe i krajobrazowe rezerwaty przyrody, obszary chronionego krajobrazu i Natura2000. Na koniec zagadka. Jak myślisz, co to jest strój bobrowy? Gałęzie układane przez bobry w celu zamaskowania budowanej tamy? Maskujące ubrania dla fotografów przyrody? Wydzielina gruczołów płciowych bobra o silnym zapachu piżma? A może futrzane przebranie z czapką używane dawniej przez kolędników? Prawidłowa odpowiedź, to c. Bobry znaczą w ten sposób zajmowane terytorium, informując obcych o płci, wieku oraz stanie zdrowia osobnika. Strój składają na niewielkich kopczykach zapachowych, od wczesnej wiosny do jesieni. Naturę można chronić na wiele sposobów. W naszym kraju istnieją zagwarantowane ustawą formy ochrony przyrody zarówno obszarowe, jak i indywidualne. Pokazujemy je na planszy. Pamiętaj, że ochrona nie musi być bierna czyli ograniczać się do zachowania pożądanych elementów w stanie jak najmniej przekształconym przez człowieka. Może być też aktywna, co obejmuje działania na rzecz restytucji, czyli odbudowy populacji oraz reintrodukcji, czyli ponownego wprowadzenia tej populacji do pierwotnie zajmowanego środowiska. Tym filmem chcieliśmy pokazać że jest wiele sposobów ochrony przyrody. Ale zanim wybierzesz się do pobliskiego rezerwatu, albo postanowisz znaleźć w okolicy jakiś pomnik przyrody, daj nam łapkę w górę. Czekamy na pistacja.tv