Czy wiesz, że w kosmetykach kryjących Takich jak pudry, podkłady, cienie i korektory szerokie zastosowanie znajdują tlenki żelaza? Te ciekawe związki, zależnie od stopnia utlenienia żelaza przybierają inną barwę. I tak tlenek żelaza 2 jest czarny. Tlenek żelaza III czerwono rudy a gdy go wyprażymy, otrzymamy żółty barwnik nazywany żółtym tlenkiem żelaza choć tak naprawdę jest to hydroksytlenek. Te trzy kolory, w zależności od proporcji pozwalają uzyskać praktycznie każdy odcień brązu czy beżu i w chłodnych i w cieplejszych odcieniach. Pamiętasz naszego potworka symbolizującego tlen z filmu o wartościowości pierwiastków? Jest on bardzo sympatyczny i towarzyski. Lubi łączyć się z innymi pierwiastkami a i one lubią jego towarzystwo. Związki tlenu z innymi pierwiastkami nazywamy tlenkami i ten film będzie poświęcony właśnie im. Aby jednak powstał tlenek,musi dojść do reakcji chemicznej, czyli nasz sympatyczny stworek musi stworzyć związek. Czasami reakcja taka zachodzi gwałtownie i przybiera formę spalania jak w przypadku reakcji tlenu z magnezem czy z węglem, a czasami jest powolna jak podczas rdzewienia żelaza. Możesz dokładnie obejrzeć ten ostatni przykład w naszej lekcji o korozji. Zapiszmy i uzgodnijmy reakcję spalania magnezu: Mg plus O2 powstaje MgO. Po lewej stronie, w cząsteczce tlenu mamy dwa atomy tego pierwiastka. Po prawej, w tlenku, tylko jeden. Dopisujemy więc dwójkę przed cząsteczką tlenku magnezu. W ten sposób po prawej stronie podwoiła nam się także liczba atomów magnezu musimy więc dopisać dwójkę przed magnezem po lewej stronie równania. Teraz po obu stronach mamy po tyle samo atomów każdego rodzaju. Nazwę produktu tej reakcji tworzymy zaczynając od słowa tlenek, a następnie odpowiadamy na pytanie czego: magnezu. Otrzymujemy więc tlenek magnezu. O tworzeniu nazw związków dwupierwiastkowych opowiadamy dokładnie w innej lekcji. Teraz spalanie siarki do tlenku siarki 6. Es plus O2 powstaje SO3. Tu mamy trochę uzgadniania. Warto w pierwszej kolejności zwrócić uwagę na liczbę atomów tlenu. Po lewej stronie są dwa, po prawej trzy. Musimy znaleźć najmniejszą wspólną wielokrotność. Będzie to 6. Po lewej dopisujemy więc trójkę przed cząsteczką tlenu, a po prawej dwójkę przed tlenkiem siarki 6. W ten sposób po obu stronach równania mamy po 6 atomów tlenu. Teraz siarka. Widzimy, że wystarczy dopisać dwójkę przed siarką po lewej i wszystko się zgadza. Zapiszmy jeszcze reakcję sodu z tlenem. A może spróbujesz samodzielnie? A teraz sprawdź, czy masz tak samo, jak ja. Zgadza się? To świetnie! Jeśli zapis reakcji z tlenem sprawia ci problem obejrzyj koniecznie nasz film o zapisywaniu reakcji chemicznych. Tlenki to bardzo różnorodna grupa związków. Poznajmy bliżej kilku jej reprezentantów. Zacznijmy od tlenku wapnia o wzorze CaO. Ma on postać białego proszku o właściwościach silnie higroskopijnych czyli pochłania wodę. Potocznie nazywamy go wapnem palonym, bo powstaje w wyniku wypalania skał wapiennych. Ma zastosowanie w budownictwie, do produkcji zaprawy cementowo-wapiennej. Tlenek wapnia stosuje się również jako nawóz sztuczny do odkwaszania gleby. Innym przykładem stałego tlenku jest tlenek krzemu 4, zwany potocznie krzemionką. Jeśli w wakacje będziesz nad morzem na pewno go zobaczysz, bo krzemionka to główny składnik piasku. W jego ziarnach atomy ułożone są w regularny sposób, tworząc sieć krystaliczną. Krystaliczny tlenek krzemu, występujący w piasku, nazywamy kwarcem, a piasek złożony z ziaren kwarcu nazywamy piaskiem kwarcowym lub piaskiem szklarskim. Jeśli w sieci krystalicznej tlenku krzemu w procesie tworzenia kryształów zamknięte zostaną inne związki chemiczne wtedy powstają piękne barwne minerały takie jak agat, onyks, krzemień pasiasty czy jaspis. Kwarc ma też kilka ciekawych właściwości. Na przykład, kiedy go stopimy a następnie ochłodzimy nie utworzy ponownie kwarcu. Krzemionka zastygnie w formie nieuporządkowanej, niekrystalicznej. Taką amorficzna postać tlenku krzemu nazywamy szkłem. Szkło czysto krzemionkowe jest bezbarwne. Aby nadać mu kolor, do tlenku krzemu dodaje się innych tlenków. Dodanie odrobiny tlenku kobaltu 2 daje odcień intensywnie niebieski. Tlenek chromu 3 wytwarza piękną zieleń a tlenek manganu 4 barwi szkło na fioletowo. Tlenki żelaza, o których mówiliśmy już wcześniej, występują nie tylko w rdzy i kosmetykach. Ciekawe barwy tlenków sprawiają, że chętnie wykorzystuje się je w przemyśle spożywczym: nadają piękne kolory żelkom i lizakom - - oraz w farmacji, gdzie barwi się nimi rozmaite tabletki i kapsułki. Nie każdy tlenek to proszek czy kryształ. Jako że tlen sam jest gazem chętnie tworzy też połączenia które mają gazową postać. Przykładami są znane wszystkim tlenki węgla 2 i 4. Tlenki węgla na pozór wyglądają jak jednojajowi bliźniacy. Obaj bezbarwni, bezwonni i ciężsi od powietrza. Jednak tlenek węgla 4 jest na ogół niegroźnym gazem. Może nam szkodzić najwyżej pośrednio, bo jest jednym z tak zwanych gazów cieplarnianych. Jego brat, tlenek węgla 2 z pewnością nie jest nieszkodliwy. Jego nazwa potoczna to czad. Powstaje podczas spalania węgla przy niewystarczającej ilości tlenu i jest trujący. Zajmuje w krwinkach miejsce tlenu i w ten sposób uniemożliwia komórkom oddychanie. Po prostu je dusi. Zwany jest cichym zabójcą bo nie zobaczysz go, ani nie poczujesz. Druga para tlenków, o której chcę ci powiedzieć jest bardziej jak bliźniaki dwujajowe. Na oko nie są zbyt podobne. Jeden to gaz, a drugi w normalnych warunkach jest cieczą. Oba są za to tak samo złośliwe. Tlenek siarki 4 ma ostry, duszący zapach. Działa silnie drażniąco na błony śluzowe. Dostaje się do atmosfery w wyniku spalania zasiarczonych paliw kopalnych. Opowiadaliśmy o nim trochę w filmie o smogu i zanieczyszczeniach powietrza. Jego brat, tlenek siarki 6 w temperaturze pokojowej jest cieczą. Oba w reakcji z wodą stają się żrące. Warto zwrócić uwagę na jeszcze jeden bardzo popularny tlenek: monotlenek diwodoru. Może znasz tę nazwę z memów? Nie jest to poprawna nazwa chemiczna a oznacza po prostu wodę. Jemu także poświęciliśmy osobny film ale warto tu o nim powiedzieć Ponieważ pokazuje nam jak różnorodną grupą są tlenki i jak różne mają właściwości. Tlenki to związki pierwiastków z tlenem. Jednym ze sposobów otrzymywania tlenków jest bezpośrednia reakcja pierwiastka z tlenem. Nazwy tlenków tworzymy, dodając do słowa "tlenek" nazwę tworzącego go, drugiego pierwiastka w dopełniaczu. Na przykład tlenek sodu czy tlenek siarki 6. Nasz sympatyczny kolega, tlen, kazał ci przekazać, że zaprasza na kolejne spotkanie z pistacją. Do usłyszenia!