Czy wiesz, jak robiło się kiedyś zdjęcia? Potrzebna była klisza, czyli błona fotograficzna na którą przez obiektyw aparatu padało światło odbite od fotografowanych przedmiotów. Na kliszy był materiał światłoczuły zazwyczaj chlorek srebra, który pod wpływem światła ciemnieje, przybierając ciemnoszare zabarwienie. Ten chlorek to sól beztlenowa. Więcej o tego typu związkach opowiem Ci w tej lekcji. Kiedy słyszysz słowo "sól", na pewno przed oczami staje ci domowa solniczka. To bardzo dobre skojarzenie. Chlorek sodu to jedna z najpopularniejszych soli beztlenowych. W przyrodzie występuje jako minerał o nazwie halit, który tworzy złoża soli kamiennej. Sól kuchenna jest krystaliczna sypka, bezbarwna, bezwonna, ale smak ma bardzo charakterystyczny. To dzięki niemu nadaje smak potrawom. Oprócz tego, że jest przyprawą i konserwantem w przemyśle spożywczym NaCl ma zastosowanie w przemyśle szklarskim i garbarskim. Jest związkiem jonowym. Tworzy łatwo rozpuszczalne w wodzie kryształy a jej wodny roztwór ma niską temperaturę krzepnięcia, dlatego zimą pomaga w walce z zalegającym śniegiem i lodem. Inne sole rozpuszczalne w wodzie, także posiadają takie roztapiające właściwości jednak chlorek sodu wykorzystuje się najczęściej, głównie ze względu na cenę i dostępność. Zastanówmy się, czy chlorek sodu jest typowym przedstawicielem grupy związków, które określamy mianem soli kwasów beztlenowych. Pochodzą one od takich kwasów, jak kwas chlorowodorowy czy siarkowodorowy dlatego ich nazwy, jak się zapewne domyślasz muszą mieć coś wspólnego z tymi kwasami. I skoro poznany wcześniej chlorek nazwę swoją wziął od kwasu chlorowodorowego to z kwasu siarkowodorowego otrzymuje się? Siarczki. Uff! Pierwszy człon nazwy mamy ogarnięty. To jeszcze raz wykorzystajmy nasz NaCl. Chlorek... sodu bo Na to sód. A KCl nazwiemy chlorkiem czego? Potasu, rzecz jasna, bo przecież K to potas. OK, czas na zadanie dla Ciebie. Jak nazwiesz sól o wzorze MgCl2? Pięknie! To chlorek magnezu. Ale, ale... skąd ta dwójka przy chlorze? No tak, przecież magnez jest w drugiej grupie układu okresowego, czyli jak wszystkie pozostałe metale z tej grupy ma zawsze wartościowość 2. Nazwaliśmy sobie kilka soli. Teraz poznajmy je bliżej. Pierwsza, KCl, jest używana do produkcji nawozów i leków. W obu przypadkach chodzi o zniwelowanie niedoboru potasu. Druga, chlorek magnezu, jest stosowana jako środek zmniejszający palność drewna i tkanin przemysłowych oraz produkcji leków i suplementów uzupełniających niedobory magnezu, choć lepiej robią to akurat inne sole tego pierwiastka. Wszystkie wymienione związki występują także w solach do kąpieli. Zajmijmy się teraz siarczkami, czyli solami pochodzącymi od kwasu siarkowodorowego. Siarka tak, jak w wyjściowym kwasie jest tu dwuwartościowa. Takim zwykłym siarczkiem jest na przykład siarczek wapnia czy siarczek rtęci. Dlaczego zwykłym? Bo dwie dwójki z wartościowości obu pierwiastków w każdej z tych soli się skracają i mamy piękny prosty wzór: HGS i CaS. Siarczek wapnia jest wykorzystywany do zwalczania szkodników upraw jako składnik tak zwanej cieczy kalifornijskiej w garbarstwie, do usuwania sierści oraz przy produkcji barwników świecowych. W warunkach domowych znalazł zastosowanie jako depilator. O siarczku rtęci nie będziemy wiele mówić ale tworzy on w naturze minerał o pięknej cynobrowej barwie. Inna historia jest z siarczkiem selenu. W tej soli oba pierwiastki są dwuwartościowe a więc tak, jak poprzednio, moglibyśmy się spodziewać wzoru sumarycznego SeS. Tymczasem atomy w tej soli postanowiły nam zrobić psikusa i łączą się na wiele różnych sposobów, na przykład w pierścień taki jak na obrazku. Sól ta pokazuje, że chemiczne zasady tak jak ortograficzne, mają sporo wyjątków ale nic się nie martw! Takich przykładów na pewno nie będzie na sprawdzianie. Ze względu na właściwości grzybobójcze bakteriobójcze i cytostatyczne, czyli hamujące nadmierne namnażanie się komórek siarczek selenu znalazł zastosowanie w produktach przeciwłupieżowych i leczących łojotokowe zapalenie skóry. Istnieje jeszcze wiele innych kwasów beztlenowych, których nie omawia się na lekcjach chemii w szkole podstawowej. Tworzą one jednak sole, których nazwy i wzory należy znać. Są to jodki, bromki i fluorki pochodzące odpowiednio od kwasów: jodowodorowego, bromowodorowego i fluorowodorowego. Fluor jod i brom leżą w tej samej grupie układu okresowego co chlor. Są one więc w solach beztlenowych tak, jak chlor - jednowartościowe. Mamy więc na przykład bromek sodu NaBr fluorek magnezu MgF2, czy jodek potasu KI. Ten ostatni jest składnikiem płynu Lugola i odkażającej jodyny. W obu przypadkach umożliwia on trwałe rozpuszczanie jodu w rozpuszczalnikach. Na koniec spójrzmy na jeszcze jedną sól chlorek amonu. Jest on produktem reakcji kwasu chlorowodorowego i... nie, nie metalu lecz zasady amonowej. Ta wyjątkowa zasada posiada zamiast metalu ugrupowanie NH4. W solach zachowuje się ono jak metal jednowartościowy. Chlorek amonu ma więc wzór NH4Cl. Sól ta występuje w przyrodzie jako rzadki minerał - salmiak rodzimy i ma zastosowanie między innymi w produkcji kropli anyżowych czy środków spulchniających. Na koniec jeszcze jedno wyzwanie dla Ciebie. Zapisz wzory następujących soli: siarczku litu bromku wapnia i fluorku amonu Już? To sprawdź, czy twoje wzory wyglądają tak jak moje. Sole kwasów beztlenowych to związki atomu metalu lub ugrupowania NH4 i reszty kwasu beztlenowego. Nazwy tych soli pochodzą od nazwy kwasu z jakiego powstają, na przykład: chlorek siarczek, jodek, bromek... Drugi człon nazwy stanowi nazwa metalu lub grupy NH4, podana w dopełniaczu. Teraz, kiedy już wiesz, jaką solą solisz zupę czas pójść o krok dalej i dowiedzieć się więcej o tej grupie związków, oglądając inne filmy z tej playlisty.