Kalomel, czyli chlorek rtęci 1 jeszcze na początku XX wieku był uważany za substancję leczniczą. Powszechnie sądzono, że rtęć świetnie oczyszcza organizm wywoływała bowiem biegunki. Kalomel był stosowany nawet u niemowląt na kolki i obolałe dziąsła w trakcie ząbkowania. Niezwykle popularny proszek Teethina doktora Moffeta, zawierający między innymi właśnie kalomel, miał być panaceum na różne dziecięce dolegliwości. Dopiero po latach wykazano, że u leczonych nim dzieci występowały objawy zatrucia rtęcią takie, jak swędzące wysypki, silne bóle dłoni i stóp, rozdrażnienie, opóźnienie rozwoju czy wczesne nadciśnienie. Farmacja, medycyna, rolnictwo, jubilerstwo przemysł metalurgiczny, pirotechniczny, budowlany, spożywczy, chemiczny i wiele innych. Czy jest jakiś obszar działalności człowieka gdzie nie natknęlibyśmy się na sole? Pewnie ciężko byłoby taki znaleźć. No właśnie. Jeśli więc jakieś soli nam brakuje aby coś konkretnego wyprodukować, zabarwić wyleczyć, czy stworzyć, skąd taką sól wziąć? Musimy się zastanowić, z czego ten związek chemiczny się składa. Każda sól to dwie części: atom lub atomy metalu czasami grupa NH4 i reszta kwasowa, czyli to, co zostaje z kwasu po oderwaniu atomów wodoru. Na przykład chlorek sodu, NaCl, to atom sodu i atom chloru, czyli reszta kwasowa kwasu chlorowodorowego, HCl. Sód możemy uzyskać, biorąc jako substrat na przykład wodorotlenek sodu a chlor - sięgając po kwas chlorowodorowy. Reakcję kwasu z wodorotlenkiem już zapisywaliśmy w innej lekcji. Ma ona swoją specjalną nazwę: reakcja zobojętniania. Kombinujemy jednak dalej. Jaki jeszcze substrat zawierający sód moglibyśmy wykorzystać? Zamiast wodorotlenku sodu możemy wziąć tlenek sodu lub sam sód. A jak dostarczyć beztlenową resztę kwasową czyli w tym wypadku chlor? Zamiast kwasu chlorowodorowego możemy wykorzystać na przykład gazowy chlor. Teoria teorią, ale nie każda z substancji po lewej stronie, będzie reagowała z każdą po prawej. I tak kwas chlorowodorowy reaguje z każdą z substancji z lewego słupka, ale chlor nie jest już tak aktywny jak kwas i przereaguje tylko z sodem. Jak to będzie wyglądało w zapisie reakcji? Pierwsza to reakcja wodorotlenku sodu z kwasem chlorowodorowym. W jej wyniku powstaje chlorek sodu NaCl a grupa -OH i wodór z kwasu łączą się w cząsteczkę wody. Drugi sposób na otrzymanie naszej soli to reakcja tlenku sodu z kwasem. Mamy tu takie same produkty jak w reakcji wyżej, czyli sól i wodę. Aby uzgodnić tę reakcję dopisujemy dwójkę przed NaCl i przed HCl. Teraz trzecia reakcja, czyli Na + HCl. Oprócz NaCl powstanie tu nie woda, a wodór. Pamiętajmy, że występuje on zawsze w postaci dwuatomowych cząsteczek musimy więc dopisać dwójki przed kwasem, solą i sodem. Ostatnia reakcja to reakcja sodu z chlorem. Nie ma tu ani wodoru, ani tlenu. W jej wyniku powstaje tylko sól. Dopisujemy dwie dwójki i... ufff, zapis otrzymywania chlorku sodu czterema metodami zakończony pomyślnie. Mamy tu jednak mały haczyk. Reakcja metalu z kwasem zachodzi tylko dla aktywnych metali. Są to na przykład wszystkie metale pierwszej i drugiej grupy. Dlaczego? Ponieważ metale mają różną aktywność. Jedne bardziej lubią być w związkach inne - w formie metalicznej. Widzisz teraz szereg aktywności metali. Znajduje się w nim też wodór który metalem nie jest. To jednak właśnie wodór musi być wypchnięty z cząsteczki kwasu, aby w jego miejsce mógł wejść atom metalu. Te metale, które w szeregu znajdują się nad wodorem, są od niego aktywniejsze. To znaczy że w konfrontacji z wodorem ten pierwiastek zajmie jego miejsce. Metale pod wodorem są od niego mniej aktywne. Innymi słowy są mniej zainteresowane miejscówką wodoru od niego samego. Te metale nie reagują z kwasami. No, prawie. Ale tym "prawie" będziesz się zajmować jeśli wybierzesz się na rozszerzoną chemię w szkole średniej. W reakcji 'metal plus niemetal' przy otrzymywaniu bromków, chlorków, jodków czy fluorków, będą występować cząsteczki dwuatomowe, bo w takiej formie te pierwiastki występują w stanie wolnym. Jeśli natomiast będziemy otrzymywać siarczki kwas siarkowodorowy zastąpi tu po prostu atom siarki. Zróbmy jeszcze jedną taką przekrojówkę i otrzymajmy wszystkimi poznanymi metodami bromek magnezu. Z lewej strony schematu umieszczamy Mg(OH)2 MgO i Mg. Z prawej kwas bromowodorowy i cząsteczkowy brom. Podobnie jak w poprzednim przykładzie kwas reaguje z każdą substancją z lewej strony a brom tylko z metalicznym magnezem. Może teraz Ty przejmiesz pałeczkę i zapiszesz równania tych czterech reakcji? Jak skończysz pomogę Ci je sprawdzić. Już? To czas na sprawdzenie. Tak wyglądają reakcje zapisane przeze mnie. Zatrzymaj film i dokładnie porównaj swój zapis z moim. A teraz zabawa na wyrywki. Uzupełnimy sobie kilka reakcji. Z boku mamy cały czas schemat otrzymywania NaCl. Polecam Ci zrobienie sobie takiej pomocy podczas sprawdzianu czy kartkówki. Oczywiście nie przed nią, tylko w trakcie. W pierwszej reakcji brakuje nam czegoś co przereaguje z wapniem dając fluorek wapnia. Będzie to oczywiście cząsteczkowy fluor ponieważ gdybyśmy w to miejsce zamiast niemetalu chcieli dać kwas to powstałby jeszcze wodór. W drugiej reakcji to właśnie wodór nam powstaje, będzie więc to reakcja metalu z kwasem. W soli naszym metalem jest magnez więc to właśnie o niego chodzi. Nie zgadza nam się tu jeszcze liczba atomów jodu i wodoru, musimy więc dopisać dwójkę przed HI. W trzeciej reakcji powstaje nam cząsteczka wody. Będzie więc chodzić o reakcję wodorotlenku z kwasem albo tlenku metalu z kwasem. W naszym przypadku będzie to KOH. W tej reakcji wszystko się zgadza. Czas na sprawdzian ostateczny. Napisz samodzielnie, wszystkimi poznanymi metodami, reakcję otrzymywania siarczku potasu. Kiedy skończysz, wznów film i sprawdź jak Ci poszło. Już? To sprawdzamy. Pamiętaj, że ważna jest tu każda liczba. Sprawdź dokładnie. Jeśli cokolwiek jest inaczej zastanów się, dlaczego. I na koniec jeszcze mała uzupełnianka. Zapisane? To pokazuję rozwiązanie. W trzeciej reakcji, zamiast tlenku wapnia mogliśmy też wziąć jego wodorotlenek. Jeśli nie do końca Ci się udało to nie poddawaj się. Pisanie reakcji otrzymywania soli wymaga trochę wprawy. Sole beztlenowe można otrzymać w reakcjach: wodorotlenku z kwasem, tlenku metalu z kwasem, metalu z kwasem lub metalu i niemetalu. Pamiętaj, nie każdy metal reaguje z kwasem. Możesz sobie pomóc, rozrysowując schemat. Nasz przykład został rozpisany dla NaCl. Jeśli znasz kogoś, dla kogo otrzymywanie soli to twardy orzech do zgryzienia powiedz mu o tym filmie i o Pi-stacji.