Zdarzyło ci się kiedyś rozkładać matrioszki? Charakterystyczną cechą tych rosyjskich drewnianych lalek, przypominających kształtem przysadziste kręgle jest to, że jedna mieści się w drugiej, a ta w kolejnej i jeszcze większej. Poza rozmiarem wszystkie są jednak do siebie bardzo podobne. Można powiedzieć, że tworzą szereg homologiczny. Węglowodory są takimi chemicznymi matrioszkami, a o ich szeregach homologicznych opowiemy Ci w tej lekcji. W innych filmach poznaliśmy już węglowodory nasycone, zwane alkanami. Dziś pomówimy o ich nienasyconych kuzynach: alkenach i alkinach. Główną różnicą między alkanami, alkenami i alkinami jest obecność lub brak wiązań wielokrotnych między tworzącymi ich cząsteczki atomami węgla. Wśród węglowodorów nienasyconych mamy alkeny, które posiadają przynajmniej jedno wiązanie podwójne oraz alkiny, które posiadają przynajmniej jedno wiązanie potrójne. Żeby utworzyć wiązanie wielokrotne w cząsteczce muszą być przynajmniej dwa atomy węgla Przyjrzyjmy się w pierwszej kolejności alkenom. Ustaliliśmy, że szereg homologiczny zaczyna się od węglowodoru zawierającego dwa atomy węgla. Etenu. Pamiętajmy o wiązaniu podwójnym między atomami węgla Oraz o tym, że każdy węgiel wyciąga po cztery łapki. Dwie z nich zajmuje wiązanie podwójne a do pozostałych dwóch przyłączają się atomy wodoru. Wzór sumaryczny etenu to C2H4 a jego nazwa zwyczajowa to etylen. Analogicznie zapiszemy wzór propenu. Ten węglowodór zawiera 3 atomy węgla z których 2 łączymy wiązaniem podwójnym. Drugie wiązanie jest pojedyncze. Od każdego z węgli odchodzą cztery łapki. Ten węgiel ma już 3 więc brakuje nam jeszcze jednej... ten ma już dwie, a więc brakuje jeszcze dwóch... I... uzupełniamy je wodorami. Jeden, drugi trzeci, czwarty piąty i... szósty. Propen ma więc wzór sumaryczny C3H6. Łatwo zauważyć, że liczba atomów wodoru jest 2 razy większa niż liczba atomów węgla. Czy potrafisz samodzielnie stworzyć wzór i nazwę kolejnego alkenu? Jest to buten. Ma 4 atomy węgla jedno wiązanie podwójne i wzór sumaryczny C4H8. Brawo! Przejdźmy teraz do alkinów. Pierwszy z nich, etyn, zwany potocznie acetylenem, zawiera 2 atomy węgla połączone ze sobą wiązaniem potrójnym a do czwartej wolnej łapki każdy z atomów węgla przyłącza po jednym wodorze. Mamy więc wzór sumaryczny C2H2. Kolejny, propyn, ma trzy atomy węgla z których tylko dwa łączą się wiązaniem potrójnym, a pozostałe - pojedynczym. I tutaj również pamiętamy, że każdy węgiel wyciąga cztery łapki. Ten ma już jedną. Dorysowujemy jeszcze trzy. Ten ma już 4 a więc nie dorysowujemy mu żadnego wodoru. Ten ma już 3, więc musimy uzupełnić jeszcze jednym wodorem. Mamy więc wzór sumaryczny C3H4. Potrafisz samodzielnie zapisać nazwę i wzór kolejnego alkinu? Jest to butyn o wzorze sumarycznym C4H6. Podobnie jak to było w alkanach wzory sumaryczne dla poszczególnych alkenów i alkinów możemy podać stosując tak zwane wzory ogólne. Jeżeli przyjmiemy, że liczbę atomów węgla w takim wzorze oznaczymy jako n to dla alkenów przyjmie on postać CnH2n a dla alkinów CnH2n minus 2. Nazwy i wzory pierwszych pięciu alkenów i alkinów trzeba zapamiętać. Pomoże Ci nasza plansza. Wydrukuj ją i wklej do zeszytu. Jak podobały ci się nasze matrioszki? Mam nadzieję, że bardzo i jeszcze odwiedzisz nas na kanale Pistacja.tv i poznasz z nami inne chemiczne zagadnienia.