Pewnie wiesz, że nasza planeta obraca się wokół własnej osi, a my razem z nią. Dlatego nawet gdy stoisz, poruszasz się w przestrzeni kosmicznej razem z Ziemią. I to wcale nie spacerkiem. Jesteś szybszy niż Formuła 1. Mieszkaniec Polski w ciągu godziny pokonuje odległość 1000 km. Każdy wie, że słońce wschodzi o świcie góruje koło południa i zachodzi wieczorem. Obserwując niebo w pogodną noc możesz też zobaczyć wschód i zachód Księżyca i zmianę położenia gwiazd na niebie. Wschody i zachody możemy obserwować dlatego, że nasza planeta obraca się wokół własnej osi, niczym bączek-zabawka. Być może wiesz, że oś ziemska to wyobrażona linia, która przebiega przez środek naszej planety, łącząc jej bieguny, a ruch obrotowy odbywa się przeciwnie do ruchu wskazówek zegara, czyli z zachodu na wschód. Taki ruch łatwo możesz zademonstrować przy pomocy globusa i latarki. Znajdź ciemne pomieszczenie. Ustaw zapaloną latarkę nieruchomo a naprzeciwko niej postaw globus. Obracaj teraz globusem wokół jego osi przeciwnie do ruchu wskazówek zegara, czyli...? Z zachodu na wschód, pamiętasz? Zauważ, jak zmienia się oświetlenie globusa. Ta część, na którą w danym momencie pada światło latarki przypomina dzienną stronę Ziemi. Przeciwna, zacieniona w tym czasie strona globusa, przypomina nocną stronę planety. Podobnie, jak zmienia się oświetlenie powierzchni globusa, tak w rzeczywistości zmienia się oświetlenie naszej planety. Po stronie skierowanej do Słońca panuje dzień a po tej nieoświetlonej - noc. Wykonaj kilka obrotów globusem. Łatwo zauważysz, jak kolejne obszary przechodzą ze strefy dnia do strefy nocy i na odwrót. To doświadczenie pokazuje, że jednym ze skutków ruchu obrotowego Ziemi jest następstwo dnia i nocy. Ono z kolei wpływa na rytm życia całej przyrody, w tym i nasz. W ciągu dnia jesteśmy aktywni. Spędzamy czas w szkole, a po południu na zabawie, czy realizując własne pasje. Noc to czas, kiedy śpimy a nasz organizm odpoczywa, zbierając siły na wyzwania kolejnego dnia. Na początku tego filmu wspomnieliśmy o wędrówce Słońca po niebie. Ten ruch jest pozorny i wynika z opisanego już ruchu obrotowego Ziemi wokół własnej osi. Obserwację ruchu słońca po niebie ułatwia gnomon - nic innego, jak prosty patyk. Może zdarzyło Ci się robić już z nim doświadczenia na lekcjach przyrody. Dziś będziemy sprawdzać jak wysoko jest słońce nad horyzontem. To proste doświadczenie ale wymaga dokładności. W słoneczny dzień wyjdź na dwór i wbij gnomon pionowo w ziemię. Jego część, która wystaje ponad ziemię powinna mieć metr długości. To ułatwi nam późniejsze sporządzenie rysunku o którym za chwilę. U podstawy gnomonu przywiąż sznurek 90 cm powinno wystarczyć a na jego drugim końcu mały patyk którym będzie można zakreślić wokół gnomonu okrąg na ziemi. Za pomocą kompasu wyznacz na narysowanym okręgu główne kierunki geograficzne: północny, wschodni, południowy i zachodni. Zaznacz też pośrednie kierunki geograficzne żeby łatwiej określić kierunek w którym gnomon rzuca cień. Pośrodku między północą a wschodem jest północny wschód. Naprzeciwko - południowy zachód. Jeszcze południowy wschód i północny zachód i gotowe. Teraz czas na właściwe doświadczenie. Odczytaj kierunek geograficzny w którym pada cień. Zmierz długość rzucanego przez gnomon cienia. Zanotuj wynik oraz godzinę pomiaru. Wysokość słońca nad horyzontem ocenia się na podstawie kąta padania promieni słonecznych na powierzchnię Ziemi. Jak zmierzyć ten kąt? Na naszym zdjęciu to proste, ale Ty w terenie nie dorysujesz sobie w powietrzu promienia. Możesz jednak zmierzyć cień i gnomon i zrobić w zeszycie rysunek pomocniczy. Nasz gnomon ma 1 m więc nie zmieścisz go w zeszycie. Najłatwiej będzie stworzyć rysunek w skali na przykład 1 do 10, czyli pomniejszyć długość gnomonu i cienia 10 razy. Zadbaj o to, żeby linie oznaczające gnomon i cień tworzyły kąt prosty. Dokładność jest ważna. Dorysowujemy linię naśladującą promień słoneczny, padający na koniec gnomonu, o tak. Tu, między tą linią, a linią oznaczającą cień powstanie nam kąt, pod jakim padają promienie o godzinie o której robiliśmy doświadczenie. Do rysunku łatwo przyłożyć kątomierz i ten kąt zmierzyć. Swój wynik porównaj z wynikami doświadczeń przeprowadzonych przez koleżanki i kolegów o innej porze, ale tego samego dnia. Założę się, że wyniki były różne. Dlaczego? Bo promienie słoneczne padały na gnomon pod różnym kątem. Zbierzmy wykonane przez nas doświadczenia. Pamiętasz, jak kręciliśmy globusem w świetle latarki? Kiedy obszar, na którym się znajdujemy zaczyna być oświetlany przez Słońce pojawia się ono po wschodniej stronie nieba. Najpierw tuż nad horyzontem przebijają się jego pierwsze promienie. Widzimy wschód słońca. Jest ono wtedy nisko nad horyzontem. Jego promienie padają pod małym kątem a cień, który rzuca gnomon, jest długi. Z upływem czasu słońce wspina się coraz wyżej po niebie, kąt padania promieni słonecznych zwiększa się, a cień rzucany przez gnomon jest coraz krótszy. Koło godziny dwunastej słońce znajduje się najwyżej na niebie. Mówimy wtedy, że góruje, a moment ten nazywamy południem słonecznym. Cień rzucany przez gnomon jest wtedy najkrótszy. Od tego momentu słońce chyli się ku zachodowi. Z upływem czasu widzimy je na niebie coraz niżej. Kąt padania promieni słonecznych będzie coraz mniejszy, a cień będzie się wydłużał. Gdy miejsce, w którym się znajdujemy wychodzi z obszaru oświetlanego przez Słońce my widzimy, jak chowa się ono za horyzontem. Zachodzi. Nasze obserwacje dotyczyły tylko jednego dnia ale gdyby obserwować wschody i zachody słońca w Polsce przez cały rok, można by zauważyć, że nasza gwiazda wschodzi i zachodzi w różnych miejscach na horyzoncie. Zmienia się także wysokość jej górowania nad horyzontem. Zimą jest ona niewielka, a miejsca wschodu i zachodu słońca położone są bliżej siebie. Latem wysokość górowania słońca nad horyzontem jest największa w roku a miejsca wschodu i zachodu - najbardziej od siebie oddalone. Można powiedzieć, że latem słońce ma w naszym kraju dużo dłuższą pozorną drogę do pokonania na nieboskłonie, niż zimą. To dlatego dłużej oświetla powierzchnię Ziemi a my cieszymy się z dłuższych dni. Ziemia obraca się wokół własnej osi z zachodu na wschód. Na skutek ruchu obrotowego Ziemi możemy obserwować zjawisko dnia i nocy a także pozorny ruch Księżyca, Słońca i innych gwiazd po niebie. Ruch gwiazd na niebie jest pozorny, ale filmy na pistacji, to rzeczywista wiedza w ruchomych obrazkach. W przeciwieństwie do słońca możesz nas oglądać 24 godziny na dobę.