Słysząc słowo Sahara myślisz o upalnym i piaszczystym miejscu? Musimy Cię zmartwić. Chociaż w niektórych miejscach Sahary warstwa piasku jest tak gruba, że można by w niej zakopać cały Pałac Kultury i to na sztorc to jednak w większości jej obszar pokryty jest żwirem. Zajmuje on aż 70% powierzchni. Zapamiętaj: o pustyni nie decyduje obecność piasku czy temperatura ale ilość opadów, jakie na niej występują a raczej ich brak. Dziś opowiemy Ci o jednym z czynników które powodują powstawanie pustyń na zwrotnikach. Afryka jest kontynentem wyjątkowym. Przebiega przez nią południk zerowy który dzieli kulę ziemską na półkulę wschodnią i zachodnią oraz równik, dzielący nasz glob na półkulę północną i południową. Śmiało możemy więc powiedzieć, że Afryka leży na wszystkich ziemskich półkulach. Kontynent przecinają też zwrotniki Raka i Koziorożca. Takie położenie względem równika oraz pomiędzy zwrotnikami sprawia, że duża część Afryki leży w międzyzwrotnikowej strefie cyrkulacji powietrza. Ta cyrkulacja to nic innego jak ruch powietrza w atmosferze. Ruch ten może być pionowy lub poziomy a jego siłą napędową jest energia słoneczna której w te rejony Ziemi dociera najwięcej. Jeśli oglądasz nasze filmy, to pewnie pamiętasz że ilość energii słonecznej docierająca do poszczególnych obszarów Ziemi zmienia się w ciągu roku. Na to, ile energii w danym momencie dociera do konkretnego miejsca naszej planety wpływa ruch obiegowy Ziemi oraz jej kąt nachylenia względem płaszczyzny orbity. W okolice równika najwięcej energii dociera w dniach równonocy: 21. marca i 23. września kiedy Słońce góruje tam w zenicie. Promienie słoneczne padają wtedy na powierzchnię Ziemi niemal pod kątem prostym. Powietrze ogrzewa się wtedy bardzo szybko. Na lekcjach fizyki dowiesz się że ogrzane powietrze staje się lżejsze i jako takie unosi się. Następuje wtedy rozrzedzenie powietrza przy powierzchni Ziemi co zmniejsza jego nacisk na tę powierzchnię. Powstaje ośrodek niskiego ciśnienia czyli niż baryczny na mapach oznaczany zwykle literą N. Unosząc się, powietrze się ochładza a zawarta w nim para wodna skrapla się. Dzieje się to tak szybko, że z tworzących się chmur, po upalnym dniu popołudniami pada ulewny deszcz, a jego pierwotną przyczyną jest górowanie Słońca w zenicie. Taki deszcz nazywamy zatem deszczem zenitalnym. W najniższej warstwie atmosfery to ciężkie chłodne i pozbawione już wilgoci powietrze odpływa w kierunku zwrotników, gdzie opada zagęszczając się i zwiększając tym samym nacisk na powierzchnię Ziemi. Powstaje ośrodek wysokiego ciśnienia czyli wyż baryczny, oznaczany literą W. Jak już mówiliśmy, to powietrze jest suche. Nie ma w nim pary wodnej która mogłaby się skroplić. Gdy więc opadając ogrzewa się nie powstają w nim chmury. To dlatego na lądach całej kuli ziemskiej w okolicach zwrotników dominują krajobrazy pustynne i półpustynne. Podsumujmy: na równiku występuje niż a nad sąsiadującymi z nim zwrotnikami wyże. Różnica ciśnień wywołuje poziomy ruch powietrza zwany wiatrem. Wiatr wieje zawsze z ośrodka o ciśnieniu wyższym, do ośrodka o ciśnieniu niższym. Ten konkretny, wiejący w strefie międzyzwrotnikowej i z racji miejsca występowania ciepły i suchy nazywamy pasatem. Na skutek ruchu obrotowego Ziemi i działającej siły Coriolisa o której dowiesz się na fizyce nie wieje on wprost na północ albo na południe lecz ulega odchyleniu na zachód. Jak pamiętasz, kierunek wiatru określa się na podstawie kierunku świata, z jakiego wieje. Oznacza to, że na półkuli północnej pasaty są wiatrami północno-wschodnimi a na południowej wiatrami południowo-wschodnimi. Wieją nieprzerwanie przez cały rok stąd określamy je mianem wiatrów stałych. Pasaty zbiegają się w okolicach równika w obszarze, który ze względu na swoją monotonną i bezwietrzną pogodę znany jest jako strefa ciszy. Na zdjęciach satelitarnych widać go w postaci pasa chmur, które otaczają kulę ziemską. Na oceanach tego obszaru jak ognia wystrzegali się kiedyś marynarze. Brak wiatru mógł zatrzymać żaglowce na wiele dni, a czekając na zbawczy powiew można było w strefie ciszy umrzeć z głodu i pragnienia. Jak powiedzieliśmy wcześniej, układ baryczny: niż równikowy i wyże nad zwrotnikami pojawia się dokładnie w tych miejscach tylko dwa razy w roku: w dniach równonocy czyli 21. marca i 23. września. W innych okresach roku, na skutek nachylenia kuli ziemskiej do płaszczyzny orbity i jej ruchu obiegowego, cały układ przesuwa się na północ lub na południe zależnie od miejsca górowania Słońca w zenicie. 22. czerwca Słońce góruje w zenicie nad zwrotnikiem Raka, tam więc padają deszcze zenitalne. 22. grudnia - nad zwrotnikiem Koziorożca przynosząc opady na półkuli południowej. To między innymi dzięki pasatom, w okolicach równika nie ma znanych nam w Polsce pór roku. W klimacie równikowym wilgotnym przez cały rok temperatura jest stała i wysoka a opady równomierne. W klimacie podrównikowym z kolei występują tylko dwie pory roku: sucha i deszczowa. Ta druga, to okres kiedy padają deszcze zenitalne. Jeśli uważnie oglądasz, na pewno bez problemu wybierzesz właściwe zakończenia tych zdań: W dniach równonocy deszcze zenitalne padają nad...? ...równikiem. Na półkuli północnej pasaty są wiatrami...? ...północno-wschodnimi, jasne! Jeśli Twój wybór jest taki, jak nasz, gratuluję cyrkulację pasatową masz w małym paluszku. Wiatr to poziomy ruch powietrza z miejsca o ciśnieniu wyższym do miejsca o ciśnieniu niższym. Przykładem takiego ruchu jest pasat czyli stały wiatr wiejący regularnie przez cały rok w strefie międzyzwrotnikowej. Jest ciepły i suchy. W zależności od miejsca górowania Słońca w zenicie, cyrkulacja pasatowa zmienia miejsce występowania. Przesuwa się o kilka stopni szerokości geograficznej na północ lub na południe. Wraz z nią przesuwa się miejsce występowania deszczy zenitalnych. Pasaty to wiatry stałe a pistacja to stałe źródło wiedzy. Możesz nas odwiedzać, kiedy zechcesz. Zapraszamy!