Czy wiesz że najgłębszy dół na Ziemi ma głębokość większą niż wysokość najwyższej góry na Ziemi? Najwyższa góra na Ziemi to Mount Everest którego wiecznie ośnieżony szczyt wznosi się na wysokość 8848 m nad poziomem morza. Tymczasem najgłębszym miejscem na Ziemi jest dno Rowu Mariańskiego, znajdujące się aż 10984 m pod poziomem morza. Gdyby mierzyć wysokość gór nie od poziomu morza, tylko od ich podstawy, to najwyższą górą świata byłby wulkan Mauna Kea na Hawajach, który stoi na dnie 6000 metrów pod wodą i wznosi się na 4207 metrów nad poziomem morza. Mapa jest płaska. I ta wydrukowana na papierze i ta wyświetlona na ekranie, a teren nie jest przecież płaski. Są w nim miejsca położone wyżej: wzniesienia, wzgórza, czy góry oraz miejsca położone niżej zagłębienia, doliny, przepaście, koryta rzek. Wysokość terenu nad poziomem morza pokazują tak zwane mapy fizyczne. Do oznaczenia wysokości zazwyczaj używa się kolorów. Tereny położone najniżej, blisko poziomu morza są zaznaczone kolorem ciemnozielonym. W miarę wzrostu wysokości kolor zmienia się na jasnozielony, potem żółty, brązowy i brązowo-czerwony. Najwyższe pasma górskie oznaczane są kolorem czarnym lub białym, zależnie od mapy. Mając wysokość oznaczoną kolorem łatwo wyróżnić na mapie niziny, wyżyny i góry. Na przykład na mapie fizycznej Polski widać duże obszary w kolorze zielonym. To niziny, czyli tereny położone nisko nad poziomem morza. Niziny często są płaskie. Nie występują na nich duże wzniesienia a przecinające je doliny rzek nie są głębokie. Takie ukształtowanie terenu charakteryzuje zachodnią, środkową i północną Polskę a zwłaszcza Mazowsze i Wielkopolskę. Na północy, gdzie nizina schodzi do morza tuż przed wodą występuje albo pas wydm piaszczystych, często porośnięty sosnowym lasem, albo urwisko zwane klifem. Powiedzieliśmy, że doliny rzek przecinają niziny. To może zróbmy sobie taką rzeczną dolinę w przekroju, najlepiej z plasteliny. Weź jeden kolor plasteliny i ugnieć masę w coś w rodzaju rynienki albo korytka. Już wiesz, dlaczego mówi się że rzeka płynie korytem? Boczne ścianki to zbocza rzecznej doliny. Możemy je ulepić na przykład w kolorze zielonym. Najniżej mamy dno. Może być szerokie bądź wąskie. Woda płynie po dnie, a ograniczają ją zbocza. Mój model doliny rzecznej jest gotowy, a Twój? Na północnym zachodzie i północnym wschodzie, na mapie Polski widać obszary zielono-żółte, a więc położone nisko nad poziomem morza, ale obfitujące we wzniesienia i obniżenia terenu. Są one upstrzone niebieskimi plamkami jezior wypełniających obniżenia między wzniesieniami. Z tego powodu obszary te nazywa się pojezierzami. Uwielbiają je turyści zwłaszcza Pojezierze Mazurskie i Pojezierze Pomorskie. Na południe od nizin środkowej Polski leżą obszary żółto-brązowe, bez śladu zieleni. To wyżyny, znajdujące się ponad 300 m nad poziomem morza. Tereny wyżynne bywają płaskie jak na przykład Kotlina Sandomierska ale najczęściej mają urozmaiconą rzeźbę. Zdarzają się wzniesienia o stromych zboczach jak wapienne skałki na wyżynie krakowsko-częstochowskiej ale częściej są to łagodne wzniesienia i zagłębienia, jak na Wyżynie Lubelskiej. Model takiego niewielkiego wzniesienia inaczej pagórka, też łatwo zrobić z plasteliny. Pokazujemy taki model. Ty weź cztery kolory plasteliny i patrząc na planszę zrób podobny. To, co jest na samym dole, czyli z czego pagórek wyrasta, to podstawa którą nazywamy podnóżem. Wyżej są zbocza. Zaczynają się zwykle łagodnie. Jeśli budujesz pagórek, pamiętaj żeby tę część ulepić odpowiednio płasko. Im bliżej szczytu, tym zbocza są bardziej strome. Każdy pagórek musi mieć swój szczyt. Możesz go ulepić podobnie do mnie a możesz wybrać inny kształt. W zasadzie gotowe, ale wygładź jeszcze to co udało Ci się ulepić. Twój pagórek też tak wygląda? Na południowym krańcu naszego kraju leżą pasma górskie: Sudety, Beskidy i najwyższe góry w Polsce - Tatry. Choć wszystkie są górami, mają różną rzeźbę. Beskidy mają łagodne stoki, w większości porośnięte lasem, i umiarkowaną wysokość. Tatry są skaliste i strome pełne niebezpiecznych przepaści. Sudety są bardzo zróżnicowane: od wysokiego i stromego pasma Karkonoszy, po łagodne Góry Izerskie, Bystrzyckie i Orlickie. Czas na Ciebie. Spróbuj zaklasyfikować na mapie krainy geograficzne Polski. Czy to nizina, wyżyna, pojezierze wybrzeże, czy góry? Tak, to nizina. Żuławy Wiślane niedaleko Gdańska. Czy to nizina, wyżyna, pojezierze wybrzeże, czy góry? Tak, to góry. Beskid Niski niedaleko Krosna. Czy to nizina, wyżyna, pojezierze wybrzeże, czy góry? Tak, to Pojezierze Lubuskie niedaleko Gorzowa Wielkopolskiego. Różne krajobrazy charakteryzują się różnym ukształtowaniem terenu. Nizina - zwykle płaska Pojezierze - niewielkie wzgórza i jeziora pomiędzy nimi. Wyżyna - teren pagórkowaty często ze skałkami. Góry - pasmo wysokich wzniesień. Ukształtowanie terenu można odczytać z mapy fizycznej na podstawie skali kolorów. Jeśli ten film malowniczo ukształtował Twoją wiedzę o górach i nizinach, to daj nam łapkę w górę. Zobacz też inne filmy z tej playlisty.