Z tego filmu dowiesz się:

  • jak działa autonomiczny układ nerwowy i co wchodzi w jego skład,
  • jakie funkcje pełni część współczulna, a jakie przywspółczulna autonomicznego układu nerwowego.

Podstawa programowa

Pobieranie materiałów

wideo ekran podsumowujący napisy

Licencja: cc-by-nc-sa.svg

Poniższe materiały są udostępnione na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowej (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/deed.pl). Możesz je wykorzystywać wyłącznie jako całość, bez rozdzielania ich na indywidualne elementy składowe. Zabronione jest wycinanie, pobieranie, modyfikowanie, edytowanie i zmienianie elementów składowych (np. grafik, tekstów, dźwięków, logotypów). Licencja CC BY-NC-SA 4.0 nie obejmuje wykorzystywania elementów składowych w utworach pochodnych. Jeśli chcesz wykorzystać ten materiał w swoim niekomercyjnym projekcie, nie zapomnij wymienić jego autorów: Pi-stacja / Katalyst Education.

Transkrypcja

Kliknij na zdanie, aby przewinąć wideo do tego miejsca.

Kojarzysz pewnie pojęcie samochód autonomiczny. A może wiesz czym jest region autonomiczny? Autonomiczny region to taki który w ramach jakiegoś kraju ma wyjątkową swobodę w ustanawianiu praw i przepisów. Autonomiczne auto to takie które jest wyposażone w systemy umożliwiające jego ruch bez ingerencji kierującego. Samo słowo autonomia pochodzi z greki i oznacza samodzielność obowiązującą każdego. W naszym układzie nerwowym także jest taka część o bardzo dużej autonomii, jak region i potrafiąca działać jak autonomiczne auto bez nadzoru a często i bez świadomości kierującego czyli nas. Opowiem Ci o niej w dzisiejszej lekcji. Wiesz już co nieco o układzie nerwowym. Pora zająć się tą jego częścią która właściwie nie wymaga by się nią zajmować. Radzi sobie sama, choć nie znaczy to że nie mamy na nią zupełnie wpływu. Ale po kolei. Co rządzi naszymi działaniami? Mózg odpowiecie. I bardzo słusznie. Tyle, że nie do końca. W innej lekcji tej playlisty możesz się dowiedzieć że oprócz mózgu mamy też obwodowy układ nerwowy. Jego częścią jest właśnie autonomiczny układ nerwowy. To ta część, nad którą nie mamy świadomej kontroli ale bez której nie przeżylibyśmy nawet kilku minut. Praca jelit czy zwężanie się źrenic w odpowiedzi na silne światło to też przykłady autonomicznej działalności niezależnej od naszej woli. Mówiliśmy o nich w innych filmach. Okazuje się jednak, że i taka praca wymaga nadzoru. Przecież serce nie musi bić tak samo szybko, gdy śpisz i gdy biegniesz a jelita nie muszą się męczyć gdy akurat nie ma w nich nic do strawienia. Tu właśnie wkracza autonomiczny układ nerwowy. Poznasz go bliżej gdy schrupiesz orzeszka. Autonomiczny układ nerwowy składa się z dwóch części, które są względem siebie przeciwstawne niczym chińskie yin i yang. Gdy jedna coś pobudza, druga to hamuje i na odwrót. Część, która działa pobudzająco nazywa się układem współczulnym albo sympatycznym. Jego oponent to układ przywspółczulny. Inaczej parasympatyczny. Pierwszy wcale nie jest taki sympatyczny jakby wynikało z nazwy. Przydaje się, gdy musimy zareagować na niebezpieczeństwo. To tak zwany system walcz albo uciekaj który mobilizuje nas do działania. Jak widzisz na planszy układ sympatyczny składa się z szeregu zwojów rozmieszczonych symetrycznie wzdłuż kręgosłupa. Wychodzące z tych zwojów nerwy zaopatrują narządy wewnętrzne regulując ich pracę. Pobudzenie tej części autonomicznego układu nerwowego rozszerza źrenice byśmy mogli lepiej dostrzec wroga przyspiesza bicie serca by tłoczyło więcej krwi do mięśni które muszą działać by na przykład wywindować nas na drzewo poza zasięg niebezpieczeństwa i kurczy wszystkie naczynia poza tymi w mięśniach by zaopatrywały w krew tylko najpotrzebniejsze do przetrwania narządy. Mobilizuje też gruczoły zwane nadnerczami do wyrzucenia dodatkowej dawki hormonów stresowych zwiększających naszą siłę i szybkość. Z drugiej strony układ ten wyłącza narządy nieprzydatne w walce czy ucieczce na przykład jelita. Gdy zamierzasz powalić przeciwnika raczej nie będziesz zajmować się trawieniem. W przeciwieństwie do swojego współczulnego alter ego układ przywspółczulny nas relaksuje. Mówi się o nim czasem, że to układ jedz i rozmnażaj się. Ta część autonomicznego układu nerwowego jest silniej związana z samym mózgiem. Tu bierze bowiem początek większość parasympatycznych włókien nerwowych które wychodzą z czaszki i unerwiają między innymi ślinianki gruczoły łzowe czy oczy. Gdy ta część układu autonomicznego przejmuje pałeczkę, serce zwalnia poszerzają się naczynia krwionośne i spada nam ciśnienie a źrenice się kurczą. Jelita ruszają do pracy zwiększa się wydzielanie śliny żołądek i trzustka wydzielają enzymy trawienne a wątroba żółć. Taka aktywność odbudowuje organizm po ciężkich chwilach walki lub ucieczki gdy górą był układ współczulny. Jeśli kiedykolwiek zdarzyło Ci się oberwać w brzuch, to wiesz, jak to boli. Zwykle mówi się, że uderzenie w to miejsce pozbawia oddechu. I coś w tym jest. Pośrodku, pod łukiem żebrowym mieści się bowiem największy splot włókien autonomicznych zwany splotem słonecznym. Cios w tę okolicę wywołuje nagły skurcz przepony głównego mięśnia oddechowego która na jakiś czas zostaje wyłączona ze wspomagania oddychania. Na szczęście po krótkim odpoczynku i kilku świadomych powolnych oddechach zwykle wraca do pracy. Na tym przykładzie można zaobserwować jeszcze jedną właściwość autonomicznego układu nerwowego. Jego część czuciowa nie jest podzielona tak, jak ta, która zawiaduje działaniem tkanek i narządów. Autonomiczne włókna czuciowe prowadzą do mózgu wrażeni nie rozróżniając czy są one sympatyczne, czy wręcz przeciwnie. A teraz zadanie dla Ciebie. Spójrz na planszę i powiedz które działania należą do układu współczulnego a które do przywspółczulnego. Jeśli według Ciebie współczulny odpowiada za punkty 1 i 4 a przywspółczulny za pozostałe gratulacje. Autonomiczny układ nerwowy jest częścią obwodowego układu nerwowego. Działa niezależnie od naszej woli. Składa się z dwóch części. Współczulna, inaczej sympatyczna na ogół działa pobudzająco a przywspółczulna, czyli parasympatyczna ma wpływ uspokajający. Mam nadzieję, że ta lekcja choć całkiem sympatyczna nie wywołała u Ciebie reakcji obronnych. Więcej o układzie nerwowym dowiesz się z innych filmów tej playlisty.

Lista wszystkich autorów

Scenariusz: Małgorzata Załoga

Lektor: Dobrawa Szlachcikowska

Konsultacja: Anna Suska, Angelika Apanowicz

Grafika podsumowania: Magdalena Adamska

Materiały: Dobrawa Szlachcikowska, Magdalena Adamska

Kontrola jakości: Małgorzata Załoga

Napisy: Klaudia Abdeltawab, Раїса Скорик

Montaż: Magdalena Adamska

Animacja: Magdalena Adamska

Opracowanie dźwięku: Aleksander Margasiński

Produkcja:

Katalyst Education

Lista materiałów wykorzystanych w filmie:

Timeshifter (CC BY-SA 3.0)
falco (Licencja Pixabay)
Grendelkhan (CC BY-SA 4.0)
jimmy teoh (Licencja Pexels)
Peter Fowler (Licencja Pexels)
DarkBlaze12 (Licencja Pixabay)
Spesh531, TUBS (CC BY-SA 3.0)
NuclearVacuum (CC BY-SA 3.0)
Smashicons (Licencja Flaticon)
cottonbro (Licencja Pexels)
Freepik (Licencja Flaticon)
martins-aCar (Licencja Pixabay)
www.scientificanimations.com (CC BY-SA 4.0)
ANTHONY SHKRABA (Licencja Pexels)
stories (Licencja Freepik)
macrovector (Licencja Freepik)
PxHere (CC0)
Liza Summer (Licencja Pexels)
Karolina Grabowska (Licencja Pexels)
DrJanaOfficial (CC BY-SA 4.0)
Clker-Free-Vector-Images (Licencja Pixabay)
sgprolab (CC BY)
brgfx (Licencja Freepik)
Vimeo-Free-Videos (Licencja Pixabay)
tugay aydın (Licencja Pexels)
Nicky Pe (Licencja Pexels)
WeStarMoney (Licencja Pexels)
Shiny Diamond (Licencja Pexels)
Dieter_G (Licencja Pixabay)
Andrey Kirievskiy (Licencja Pexels)
Kelly L (Licencja Pexels)
gstudioimagen (Licencja Freepik)
freepik (Licencja Freepik)
Anatomography (CC BY-SA 2.1 JP)
Artem Podrez (Licencja Pexels)
RODNAE Productions (Licencja Pexels)
Engin Akyurt (Licencja Pexels)
videoplasty (Licencja Pixabay)
Yayah34 (Licencja Pixabay)

Licencja:

Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowej

cc-by-nc-sa.svg